Γράψαμε σε προηγούμενο σημείωμα[1] για τη σειρά φωτογραφικών λευκωμάτων The Hulton Getty Picture Collection, που περιλαμβάνει φωτογραφίες από διάφορες πλευρές μιας δεκαετίας. Αναφερθήκαμε στο φωτογραφικό λεύκωμα της δεκαετίας του ’70 και στο εξώφυλλό του, όπου υπάρχει η φωτογραφία Αμερικανού στρατιώτη που κρατά στην αγκαλιά του μια αδύνατη γριούλα του Βιετνάμ, λιπόσαρκη, σαν φύλλο, για να τη μεταφέρει πάρα κάτω. Τι κυρίως μένει, λοιπόν, στους αναγνώστες αυτού του βιβλίου, τόνιζε το προηγούμενο σχόλιο, από τον βρόμικο πόλεμο του Βιετνάμ, από τα συμφέροντα που οδήγησαν σε ένα μεγάλο μακελειό, από τις βόμβες ναπάλμ και τα βιοχημικά αποφλοίωσης των δέντρων, που προκάλεσαν μια από τις μεγαλύτερες οικολογικές ρυπάνσεις, από τον πανικό και την καταστροφή; Ότι, λίγο ή πολύ, η αμερικανική εμπλοκή στο Βιετνάμ ήταν ένα είδος προσκοπικής εκδρομής στην οποία οι στρατιώτες των Η.Π.Α. έκαναν μια καλή πράξη την ημέρα, καλή ώρα σαν αυτή του Αμερικανού στρατιώτη στο εξώφυλλο που περνάει τη γριούλα απέναντι.
Η σειρά των φωτογραφικών λευκωμάτων The Hulton Getty Picture Collection, αγγλογερμανικής εμπνεύσεως και προελεύσεως, έχει μεγάλη κυκλοφοριακή επιτυχία και παίζει σημαντικό ρόλο στον τρόπο που αντιμετωπίζει κάποιος τα παρελθόντα γεγονότα. Αναπαράγει ιδεολογία και συντείνει στην επικράτηση διαφόρων απόψεων για τα θέματα που απεικονίζει. Είναι, λοιπόν, σημαντικό να εξετάσουμε την εικόνα της Κύπρου που προάγεται και προωθείται μέσα από τις φωτογραφίες και τα σχόλια της σειράς αυτής, καθώς και την ερμηνεία που προτείνει, με έμμεσο και υπόγειο τρόπο, για τις κυπριακές εξελίξεις.
Στους δύο τόμους, για τη δεκαετία του ’60 και του ’70, δημοσιεύονται έξι φωτογραφίες από τις εξελίξεις και περιπλοκές του Κυπριακού, τέσσερις στον πρώτο τόμο και δύο στον δεύτερο. Ήταν δύο κρίσιμες δεκαετίες για την Κύπρο με αρκετά και σημαντικά γεγονότα και δραματικές εξελίξεις, με βομβαρδισμούς και ταραχές, αιματοκύλισμα και ξεριζωμό. Στη δεκαετία που καλύπτει ο δεύτερος τόμος συνέβη μάλιστα το σημαντικότερο γεγονός της νεότερης κυπριακής ιστορίας: Η τουρκική εισβολή. Οι δύο φωτογραφίες παρουσιάζουν ένοπλους Ελληνοκύπριους, και οι άλλες τέσσερις αναφέρονται στους νεκρούς των συγκρούσεων. Η μία αναφέρεται σε νεκρό Τουρκοκύπριο στη Λεμεσό που τον σκεπάζουν οι δικοί του με τουρκική σημαία, η άλλη είναι η γνωστή φωτογραφία με τον νεκρό τουρίστα, λόγω των τουρκικών βομβαρδισμών, που κρέμεται από την οροφή ξενοδοχείου της Αμμοχώστου (δεν δηλώνεται, όμως, η ταυτότητά του) και οι άλλες δύο σε γυναίκες που κλαίνε τους δικούς τους που σκοτώθηκαν (ούτε κι αυτών δηλώνεται η ταυτότητά τους).
Βλέποντας, λοιπόν, συνολικά αυτές τις έξι φωτογραφίες διαπιστώνουμε τα εξής: Ο μόνος νεκρός, του οποίου αναφέρεται η εθνική ταυτότητά του, είναι Τουρκοκύπριος που σκεπάζεται μάλιστα από τη σημαία της Τουρκίας. Στις τρεις άλλες περιπτώσεις, που οι φωτογραφίες αναφέρονται αμέσως ή εμμέσως σε νεκρούς, δεν διευκρινίζεται η ταυτότητά τους. Δεν υπάρχει οποιοσδήποτε Τούρκος ή Τουρκοκύπριος οπλισμένος. Οι μόνοι που κρατούν όπλα στις δύο φωτογραφίες είναι Έλληνες του νησιού. Στη μία, η ηλικία των ενόπλων και τα ρούχα που φορούν παραπέμπει ευθέως σε παραστρατιωτική ομάδα, κάτι το κακόφημο δηλαδή, πράγμα που επιπλέον υποδηλώνει στον ξένο μελετητή του βιβλίου ότι στις συγκρούσεις είναι μπλεγμένοι όλοι οι Έλληνες ανεξαρτήτως ηλικίας και όχι μόνον ο τακτικός στρατός. Στην άλλη φωτογραφία εμφανίζονται ένστολοι στρατιώτες της εθνικής φρουράς δίπλα από πολυβόλο. Ευλόγως, λοιπόν, αφού μόνον οι Έλληνες εμφανίζονται ένοπλοι και μόνον κάποιος Τούρκος είναι νεκρός, δημιουργείται στο μυαλό του αναγνώστη η εντύπωση ότι στο νησί υπάρχει ελληνική υπεροπλία, που την πληρώνουν κάποιοι ταλαίπωροι Τουρκοκύπριοι. Το περίφημο «poor Turks» της αγγλοαμερικανικής προπαγάνδας, στη δεκαετία του ’60, επιστρέφει πανηγυρικά.
Από την Κύπρο της δεκαετίας του ’60 και του ’70 λήφθηκαν χιλιάδες φωτογραφίες. Η ώρα της επιλογής φωτογραφιών, ποιες από αυτές θα δημοσιευτούν και ποιες όχι, είναι και η ώρα της πολιτικής επιλογής, των κατευθύνσεων και των υποδείξεων που θέλει να δώσει η εκδοτική ομάδα. Μια φωτογραφία από το μείζον γεγονός της τουρκικής απόβασης και εισβολής θα παρέπεμπε σε άλλη αξιολόγηση του Κυπριακού και θα αναδείκνυε άλλα πράγματα. Μια φωτογραφία από τους βομβαρδισμούς της Τηλλυρίας, το 1964, θα καταδήλωνε τους πραγματικούς συσχετισμούς δυνάμεων. Μια άλλη από τους προσφυγικούς συνοικισμούς του ’74 θα αποτύπωνε τον ανθρώπινο πόνο, αλλά ταυτόχρονα θα εμφάνιζε το κυπριακό δράμα ως άλυτο και ανοικτό και θα έφερνε αυθόρμητα την ερώτηση: τι έχουν απογίνει αυτοί οι άνθρωποι, επέστρεψαν στα σπίτια τους, έχει λυθεί το πρόβλημά τους; Έτσι, λοιπόν, τα πιο σημαντικά από τα γεγονότα των δεκαετιών του ’60 και του ΄70, που συνέβησαν στην Κύπρο, παρακάμπτονται και αποσιωπώνται και αναδεικνύονται τα δευτερότερα, με παραπλανητικό μάλιστα τρόπο.
Οι «κυπριακές» φωτογραφίες της σειράς The Hulton Getty Picture Collection είναι απαράδεκτες. Αποκρύπτουν την πραγματικότητα, τη διαστρεβλώνουν και την παρουσιάζουν σύμφωνα με τις πολιτικές επιλογές και την ιδεολογία των εκδοτών τους. Η μάχη της διαφώτισης για το Κυπριακό έχει να αντιμετωπίσει αδίστακτους αντιπάλους, πολυποίκιλα τεχνάσματα και παντοδύναμους μηχανισμούς.
[1]) Η φωτογραφική προπαγάνδα, εφ. Πολίτης, Λευκωσία, 26 Νοεμβρίου 2001, σ. 9
Σάββας Παύλου 
Σχολιάστε