Η πιο τραγική μορφή του τρωικού κύκλου είναι ο μικρός Αστυάναξ, και η ψυχρή δολοφονία του, πριν από την ανοιχτοσύνη της εφηβείας, αποτελεί την πιο αποτρόπαια πράξη του πολέμου. Κι όμως στους αλεξανδρινούς χρόνους έκαναν λογοπαίγνιο με το όνομά του. Είναι αστυάναξ, έλεγαν για κάποιο, της αστυσίας δηλαδή. Αν ένας μελετητής ή λογοτέχνης μεταφέρει αυτό το λογοπαίγνιο της αλεξανδρινής περιόδου στις ώρες των μαχών της Ιλιάδας, ότι αυτό εξέφραζαν οι Τρώες ή οι Έλληνες όταν ανέφεραν το όνομά του παιδιού του Έκτορα, ότι δηλαδή με το Αστυάναξ υπονοείται η αστυσία, σημαίνει ότι αυτός ο λογοτέχνης ή μελετητής είναι και αγράμματος και αναίσθητος.
Υπάρχει ένα τεράστιο πρόβλημα με το θέμα της αρχαιογνωσίας. Από τότε που έχουμε γραπτά τεκμήρια της ελληνικής γλώσσας, από το 1600 π.Χ. περίπου με τα κείμενα της Γραμμικής Β’, έως τους αιώνες της πλήρους χριστιανικής επικράτησης, μεσολαβεί ένα διάστημα πέραν των δύο χιλιάδων χρόνων. Σ’ αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα οι ελληνικές πόλεις απλώθηκαν παντού, από την Ισπανία μέχρι τη δυτική Κίνα, και η ελληνική γλώσσα ακουγόταν και γραφόταν σε μια τεράστια έκταση. Μέσα σ’ αυτή την τεράστια έκταση και μέσα σ’ αυτό το μεγάλο χρονικό διάστημα οικοδομήθηκαν στάσεις και συμπεριφορές διαφορετικές, σε μερικές περιοχές επικρατούσαν πράγματα αδιανόητα για τις άλλες ελληνικές πόλεις, ακόμη και τις πιο κοντινές, ή υπήρχαν συνήθειες και ήθη που άλλαξαν και δεν χαρακτήριζαν τους επόμενους αιώνες. Την ίδια περίοδο αλλιώς ζούσαν στη Σύβαρη και αλλιώς στην Σπάρτη, διαφορετικά ζούσαν στη Θήβα του 1400 π.Χ. και διαφορετικά ζούσαν στην ίδια πόλη το 200 μ.Χ. Δυστυχώς, σε πολλούς, υπάρχει μια ισοπεδωτική αναφορά, λένε ο «αρχαίος ελληνικός κόσμος» αποδίδοντάς του μια μονιμότητα στάσεων και πίστεων, μια ουσιοκρατική δηλαδή αντίληψη ενός αμετακίνητου και στατικού πολιτισμικού μορφώματος κι όχι ενός πολιτισμού με διαφορές από περιοχή σε περιοχή και από αιώνα σε αιώνα, που μετεξελίσσεται, ανασημασιοδοτεί τα πράγματα, επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις ατόμου και κοινωνίας, τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση και το θείο, τις σχέσεις των Ελλήνων με τους άλλους λαούς. Όμως η αξία του μελετητή έγκειται στο να ξέρει να προσδιορίζει τοπικά και χρονολογικά, να κάνει χρονικές και τοπικές διακρίσεις κι όχι να παρουσιάζει ένα χύδην πολτό. Γιατί, σε επίπεδο συγγραφέων, διαφορετικό ήθος, έθος και συνήθειαν αναδίδουν ο Ησίοδος, ο Θουκυδίδης, ο Πλούταρχος, ο Λουκιανός ή ο Όμηρος.
Είναι χαρακτηριστικό το παράδειγμα της βεντέτας, του εθιμικού δικαίου με τον εκδικητικό φόνο, το χρέος αίματος που πρέπει να εξοφληθεί, σχεδόν ιεροτελεστικά. Μια συνήθεια που χαρακτηρίζει πολύ μικρή περιοχή της σημερινής Ελλάδας, ίσως στο ένα εκατοστό της επιφάνειάς της, η υπόλοιπη ζει και κινείται σε άλλους ρυθμούς. Αν έγραφε κάποιος, ότι η βεντέτα αποτελεί σήμερα σταθερό χαρακτηριστικό όλης της ελληνικής επικράτειας, θα τον εγκαλούσαμε για άγνοια, ότι είναι αμελέτητος και διαστρεβλωτής. Όταν, λοιπόν, στη μικρή επικράτεια της σημερινής Ελλάδας υπάρχουν τόσες έντονες διαφορές σε ένα θέμα, φανταστείτε τι διαφορές υπήρχαν στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, στην τεράστια έκτασή του και στο μεγάλο χρονικό του βάθος.
Όμως μερικοί τσιμπολογούν π.χ. από κείμενο του β’ μετά Χριστόν αιώνα, που αναφέρεται στην Αλεξάνδρεια, και το μεταφέρουν στη Θήβα του χίλια προ Χριστού, τσιμπολογούν άλλο στοιχείο από άλλη περιοχή και αιώνα και το μεταφέρουν σε άλλο τόπο και άλλη χρονολογία, ο αρχαίος κόσμος γίνεται μια κουρελού, ένα καζάνι όπου συμφύρονται τα πάντα. Αλήθεια, τι θα γίνει αν αύριο αποκαλυφθεί, σε πάπυρο, ένα απόσπασμα Αλεξανδρινού ποιητή, ότι ο Οιδίποδας είχε βαρεθεί τα γηρατειά της Ιοκάστης (που ως μάνα του τον περνούσε μια γενιά) κι άρχισε να στρέφεται στις φρέσκες κόρες του; Θα αρχίσουμε, λόγω αυτού του αλεξανδρινού κειμένου, να διαβάζουμε τις προ πέντε αιώνων τραγωδίες του Σοφοκλή, Οιδίπους Τύραννο ή Οιδίπους επί Κολωνώ, για να ανακαλύψουμε στην ομιλία του Οιδίποδα με τις κόρες του αιμομικτικές τάσεις, συνειδητές πια, αφού με την Ιοκάστη υπήρχε πλήρης άγνοια;
Έτσι, λοιπόν, για κάποια σχόλια που γράφτηκαν αιώνες μετά τα ομηρικά έπη, το ένα χίλια και περισσότερα χρόνια μετά τη σύνθεση της Ιλιάδας, η αμερικανίς κυρία Μάντλιν Μίλερ γράφει για τον ομοφυλόφιλο έρωτα Αχιλλέα και Πατρόκλου. Δικαίωμά της, μυθιστοριογράφος είναι ό,τι θέλει γράφει. Όμως, το φρικιαστικό είναι ότι προσπαθεί να το στηρίξει αυτό στο ομηρικό κείμενο
Κανείς δεν απάντησε στην ημιμαθή αυτή κυρία, για τις επιπολαιότητες που λέει, για να βγάλει το ψωμί της, να κάμει, δηλαδή, το θέμα πιασάρικο και γαργαλιστικό και να αυξήσει τις πωλήσεις. Και δεν της απάντησε κανένας
α) λόγω αγραμματοσύνης, γιατί σήμερα λίγοι ασχολούνται με τον Όμηρο,
β) γιατί υπάρχει το σύμπλεγμα του επαρχιώτη, που δεν κρίνει τους λόγους των εξ Εσπερίας, τους διανοούμενους των μεγάλων και πεπολιτισμένων κρατών της Δύσης,
γ) από τη φοβία, μήπως κρίνοντας κάτι που αναφέρεται σε θέμα ομοφυλοφιλικό, χαρακτηριστούν ως συντηρητικοί και μη προοδευτικοί, παρωχημένοι και οπισθοδρομικοί. Αυτοί είναι οι κυριότεροι λόγοι, υπάρχουν και άλλοι δευτερεύοντες, όπως η διαπλοκή των εφημερίδων, που εκθειάζουν τέτοιες ανοησίες, με τους εκδοτικούς οίκους που κυκλοφορούν ανόητα βιβλία.
Πριν προχωρήσω στα του Ομήρου, ας σχολιάσουμε, με λίγα λόγια, το πρώτο σημείο, που αναφέρεται στη νεοελληνική αμάθεια. Σήμερα, οι διδάσκοντες στα ελληνικά πανεπιστήμια, οι περιώνυμοι συνδικαλιστές των διδασκόντων στη Μέση Παιδεία και οι περισσότεροι εκπρόσωποι του υπεραναπτυγμένου τομέα των μέσων μαζικής ενημέρωσης είναι οι μεταπολιτευτικοί έφηβοι και νέοι που διάβαζαν με θαυμασμό κάθε ανοησία του Ηλία Πετρόπουλου, και κάθε συγγραφέα που πουλούσε εύκολα προοδευτιλίκι, αμφισβήτηση, ανατροπή και επαναστατικότητα και δεν διάβασαν επισταμένως, και με τη δέουσα προσοχή, τους κλασικούς, δηλαδή τις κορυφές της λογοτεχνίας, Έλληνες και ξένους. Γι’ αυτό και η ελληνική κοινωνία, παρά τις ρητορείες, είναι μια οπισθοδρομική και συντηρητική κοινωνία, που καταναλώνει απλώς εύπεπτα πράγματα. Εύχομαι κάποτε να κατανοήσουμε ότι επαναστατική παιδεία, επαναστατική με το περιεχόμενο που της δίδει η μαρξιστική φιλοσοφία -και όχι μόνο, είναι η παιδεία που αποκαθιστά στα μάτια των μαθητών τον Κανόνα των μεγάλων έργων (Όμηρο, τραγικούς, Σαίξπηρ, Θερβάντες, Ντοστογιέφσκι κ.λπ) και συντείνει στην κατανόηση των έργων αυτού του Κανόνα.
Όπως αναφέραμε προηγουμένως η κα Μάντλιν Μίλερ είναι συγγραφέας και ό, τι θέλει μπορεί να γράψει. Ο μυθιστορηματικός κόσμος είναι δικός της και μπορεί να παρουσιάσει τον Αχιλλέα μισογύνη, ή παιδεραστή ή ασκητή, που αποφεύγει κάθε ερωτική πράξη. Μπορεί να μετατρέψει τους Πάτροκλο και Αχιλλέα σε μαζοχιστές ή σαδιστές, ή, ακόμη, σε βρικόλακες που σηκώνονται τη νύχτα για να πιουν αίμα. Αυτή κρατεί την πένα, ο μυθιστορηματικός της κόσμος είναι δικό της προνόμιο. Εκείνο που δεν δικαιούται είναι να επικαλείται φιλολογικές πηγές και να επιχειρηματολογεί ότι αυτό που στήνει και αφηγείται είναι αποτέλεσμα μελέτης. Στην περίπτωση του επικαλείται τις φιλολογικές μαρτυρίες από τον Όμηρο αποδεικνύεται ότι παραποιεί και διαστρεβλώνει ή δεν κατανοεί τι διαβάζει. Γιατί στον Όμηρο δεν υπάρχει ίχνος ομοφυλοφιλίας, στον κόσμο της Ιλιάδας και της Οδύσσειας δεν καταδηλώνεται ή υποδηλώνεται ο ομοφυλόφιλος έρωτας, δεν υπάρχει οποιαδήποτε νύξη. Οι ομηρικοί ήρωες κινούνται πέραν του θέματος αυτού, δεν αναφέρονται καν απαξιωτικά, γιατί απλώς δεν υπάρχει και είναι αδιανόητος ο κόσμος της ομοφυλοφιλίας. Αυτά τα απλά.
Θα συνεχίσουμε με σχετικό σημείωμα και την επόμενη εβδομάδα.
Είναι αγράμματη η Μάντλιν Μίλερ, η συγγραφέας του βιβλίου Το τραγούδι του Αχιλλέα; μέρος Β’
Μερικοί, τεντώνοντας εκβιαστικά και ερμηνεύοντας αυθαίρετα, προσπάθησαν να αφήσουν υπόνοιες ότι υποβάλλεται κάποια φιλομόφυλη διάσταση, καλά κρυμμένη, σε ένα δύο σημεία του ομηρικού κειμένου. Αναφέρουν το παράδειγμα ότι ο Αχιλλέας στη σκηνή του (ραψωδία Ω, 6) δεν μπορεί να κοιμηθεί, από τη λύπη και τους στεναγμούς για τον χαμό του συντρόφου του:
Πατρόκλου ποθέων ἀνδροτῆτά τε καὶ μένος ἠΰ,
ἠδ᾽ ὁπόσα τολύπευσε σὺν αὐτῷ καὶ πάθεν ἄλγεα
ἀνδρῶν τε πτολέμους ἀλεγεινά τε κύματα πείρων·
τῶν μιμνησκόμενος θαλερὸν κατὰ δάκρυον εἶβεν,
(Και του Πατρόκλου του η καλή και ανδράγαθη νεότης,
και όσ’ αγωνίσθηκε μ’ αυτόν, όσα ’παθε μαζί της
και των πολέμων κίνδυνα και της φρικτής θαλάσσης,
όλα του έρχονταν στον νουν και οδύρετο με πόνον -μετ. Ι. Πολυλά)
Αυτό το «Πατρόκλου ποθέων ἀνδροτῆτά τε καὶ μένος ἠΰ» αφήνει κάποιο παράθυρο για άλλη ερμηνεία, για υποκρυπτόμενη ομοφυλόφιλη διάσταση, λένε. Όμως Όμηρον εξ Ομήρου σαφηνίζειν. Η ερμηνεία είναι πολύ απλή =νοσταλγώντας την παλικαριά και το θάρρος, και τα όσα τραβήξανε μαζί -ένας άνθρωπος θυμάται τις αρετές ενός φίλου του που πέθανε. Ανδροτήτα τε και μένος, όπως ερμηνεύει ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης στο έργο του Παρεκβολαί εις την Ομήρου Ιλιάδα “την ανδρίαν δηλούσιν” και το Ομηρικό Λεξικό του Ι. Πανταζίδη επεξηγεί: “ανδροτής (ανδροτήτος)= εντελής ωριμότης, μέστωσις του ήδη ανεπτυγμένου σώματος, ανδρική δύναμις, ακμή” και ο Ε. Κ. Κοφινιώτης στο Λεξικόν Ομηρικόν ερμηνεύει: ευεξία σώματος, η εν τη ακμαία ηλικία τελειότης, (το άνθος της ηλικίας)”.
Τα ίδια περίπου λόγια λέει και η ψυχή του Πάτροκλου την ώρα που πεθαίνει από το κτύπημα του Έκτορα, [=γοόωσα λιποῦσ’ ἀνδροτῆτα καὶ ἥβην –θρηνώντας η ψυχή του γιατί πέθαινε και έχανε τη γενναιότητα και τη νεότητά της –Π857], τα ίδια λέει και η ψυχή του Έκτορα την ώρα που πεθαίνει από το κτύπημα του Αχιλλέα και οδεύει στον Άδη με κλάμα [= γοόωσα λιποῦσ᾽ ἀνδροτῆτα καὶ ἥβην –Χ363]. Αν η λύπη του Αχιλλέα για την ανδροτήτα του Πάτροκλου που χάθηκε σημαίνει ομοφυλοφιλία, το ανδροτήτα στις δύο άλλες περιπτώσεις πρέπει να σημαίνει αυτεραστία και αυνανισμό, ώ άνοες κριτικοί.
Τις ίδιες επιπολαιότητες αραδιάζει και η κα Μίλερ: Η απροσμέτρητη οδύνη του Αχιλλέα για τον θάνατο του Πάτροκλου υπονοεί ομοφυλόφιλη σχέση. “Υπονοεί, σύμφωνα πάντα με τη δική μου ανάγνωση, ότι πέραν μιας πνευματικής σχέσης υπήρχε προφανώς και μια σαρκική”, τονίζει.
Η κα Μαντλίν δεν κατανόησε τον ομηρικό κόσμο και αναπαράγει την εύπεπτη λογική ότι “οι άντρες δεν κλαίνε ποτέ”. Πόσο μάλλον οι σκληροί ήρωες των ομηρικών επών. Όμως, όλοι θρηνούν και κλαίνε στα ομηρικά έπη. Είναι σκληροί πολεμιστές και γενναίοι, όμως λούζονται στα κλάματα όταν θυμούνται νεκρούς συντρόφους και παλιά βάσανα. Ο Μενέλαος, που έψαχνε μανιασμένος τον Πάρη για να τον αποτελειώσει, και έμοιαζε με άγριο θηρίο (θηρὶ ἐοικὼς) στον κάμπο της Τροίας (Ιλιάδα, Γ, 449), λέει στον Τηλέμαχο για τους συντρόφους του που έχασε στην εκστρατεία της Τροίας:
Κι όλους ως τόσο τους θρηνώ κι ο πόνος τους με σφάζει,
σαν κάθομαι στο σπίτι μου. Και πότε την καρδιά μου
χορταίνω με τα κλάματα πότε σωπαίνω πάλε.
(Οδύσσεια, δ, 100-103, μετ. Ζ. Σίδερη)
Στους ομηρικούς ήρωες η ανδρεία και η σκληρότητα εναλλάσσεται με τον θρήνο, γιατί είναι φυσιολογικοί άνθρωποι και γνωρίζουν τη λυτρωτική λειτουργία του κλάματος που την εκφράζει καίρια η ομηρική φράση «τεταρπώμεθα γόοιο» (=να χαρούμε/λυτρωθούμε μέσα στο κλάμα).
Ακόμη, ο Αχιλλέας δεν κλαίει μόνο για τον Πάτροκλο. Κλαίει και για την Βρισηίδα, που του πήρε ο Αγαμέμνων, κλαίει και στη μάνα του Θέτιδα για την αδικία που του έγινε («τέκνον τί κλαίεις;» τον ρωτά αυτή όταν προστρέχει κοντά του).
Ακόμη, τον Πάτροκλο δεν τον κλαίει μόνο ο Αχιλλέας. Όταν ακούγεται το μήνυμα του θανάτου του κλαίνε και στηθοδέρνονται οι γυναίκες δούλες, τον κλαίει ο Αντίλοχος, θρηνούν οι σύντροφοί του και συμπολεμιστές του, ξεσπούν σε κλάμα οι Μυρμιδόνες και όλοι οι Αχαιοί. Τον κλαίει ακόμη η Βρισηίδα για την καλοσύνη και τις αρετές του. Και για έναν άλλο λόγο: γιατί της υποσχόταν ότι θα βοηθούσε ο Αχιλλέας να την κάνει νόμιμη σύζυγό του. Γι’ αυτό ασταμάτητα πεθαμένο σε κλαίω, επειδή πάντοτε ήσουνα γλυκός, λέει στον νεκρό Πάτροκλο.
Γι’ αυτό και η αμερικανίς εκτός από τα γαργαλιστικά και εύκολα που δηλώνει [«ομηρικό love story» αναφέρει κάποιος υπότιτλος εφημερίδας που παρουσιάζει το βιβλίο της], ας διαβάσει και κανένα σοβαρό βιβλίο για τα θέματα αυτά, όπως το βιβλίο της Margaret Alexiou, Ο τελετουργικός θρήνος στην ελληνική παράδοση. Και ας μη επαναπαύεται στα εύκολα λόγια της αγοράς και διακίνησης βιβλίου, όπως της Τζοάνα Τρόλοπ που είπε ότι «ο Ομηρος θα ήταν υπερήφανος» για τη Μάντλιν Μίλερ. Ο Όμηρος είναι μεγάλος, αποτελεί την κορυφή και για τους μεγάλους και τις κορυφές λέγονται και οι μεγαλύτερες ανοησίες.
Ας δούμε και μια άλλη μεγαλοφυή σκέψη της αμερικανίδας κυρίας. Πώς υποδηλώνεται η ομοφυλοφιλία των δύο αντρών; Παραπέμποντας στο ομηρικό κείμενο υποστηρίζει ότι η ομοφυλοφιλία υποδηλώνεται και από τον τρόπο «με τον οποίο θρηνεί ο Αχιλλέας: η έντονα φυσική, σωματική αντίδρασή του μπροστά στο νεκρό σώμα του Πάτροκλου. Το αγκαλιάζει, το κρατάει απαλά ολονυχτίς, ενώ το βρέχει με τα δάκρυά του, αρνείται να το θάψει και εύχεται οι δικές του στάχτες να τοποθετηθούν στο ίδιο μέρος με αυτές του συντρόφου του».
Είπα να αρχίσω να βρίζω για τις ανοησίες αυτές, όμως θυμήθηκα ότι ανάμεσα σ’ αυτήν την κυρία και τον ομηρικό κόσμο χάσμα μέγα ἐστήρικται, και ο κόπος μου πάει χαμένος. Θυμήθηκα μια ταινία για την αμερικανική ζωή. Αρκετές κηδείες γίνονται εκεί ως εξής: ο νεκρός βρίσκεται στο φέρετρο, το φέρετρο είναι τοποθετημένο μέσα σε μια βιτρίνα, λίγο ανυψωμένο για να φαίνεται το πρόσωπο του νεκρού. Οι οικείοι και γνωστοί του περνούν με το αυτοκίνητο μπροστά από τη βιτρίνα, σταματούν και βλέπουν τον νεκρό για δέκα αποχαιρετιστήρια δευτερόλεπτα και μετά πατούν γκάζι για να προχωρήσουν, γιατί και άλλα αυτοκίνητα περιμένουν στην ουρά για να πλησιάσουν τη βιτρίνα και να αποχαιρετήσουν τον νεκρό. Οι άνθρωποι αυτού του εγκιβωτισμένου πένθους –ο νεκρός στη βιτρίνα και αυτοί που τον αποχαιρετούν κλεισμένοι στ’ αυτοκίνητα, δεν μπορούν να κατανοήσουν τον ελληνικό πολιτισμό, που είναι ένας υπαίθριος πολιτισμός, του ανοιχτού χώρου. Και για το θέμα του θανάτου και της ταφής έχει αναδείξει άλλες εκφράσεις.
Οι γυναίκες θρηνούν για τη νεκρή γυναίκα και εκθειάζουν με γόους τις γυναικείες αρετές της και την ομορφιά της, κλαίνε και οι άντρες τούς φίλους τους μιλώντας για τις αντρίκειες αρετές, τη λεβεντιά και την παλικαριά τους, προσωπικά άκουσα σε κηδεία εικοσιπεντάχρονου, οι συνομήλικοί του και φίλοι του να κλαίνε γοερά ότι έχασαν τον ομορφάντρα, τον λεβέντη και πόσθωνα της παρέας. Έτσι ήταν οι Έλληνες, έλουζαν οι ίδιοι τους νεκρούς, τους έντυναν, τους περιποιούνταν για να ταφούν όμορφοι, τους έκλαιγαν, τους αγκάλιαζαν και τους φιλούσαν. Και από την πλευρά των Τρώων η Ανδρομάχη αγκαλιάζει το κεφάλι του νεκρού Έκτορα και αρχίζει το μοιρολόι. Αυτά ήσαν κοινές εκφράσεις που τους αφορούσαν όλους, δεν ήσαν καθήκοντα μιας στενής και εξειδικευμένης επαγγελματικής ομάδας νεκροθαφτών.
Η αναφορά της Μάντλιν Μίλερ, στην έντονη αντίδραση του Αχιλλέα για τον θάνατο του Πατρόκλου και στη δήθεν υποκρυπτόμενη ομοφυλοφιλία στη συμπεριφορά του, δηλώνει άνθρωπο που δεν έχει κατανοήσει τις αξίες και τα πρότυπα, το ήθος και τη συμπεριφορά του ομηρικού ήρωα: ανδρεία, αριστεία, αναγνώριση από τον κύκλο των ανθρώπων στον οποίο βρίσκεται, απαίτηση τιμής και σεβασμού. Ο Αχιλλέας είναι άνθρωπος του έντονου πάθους. Επειδή ο Αγαμέμνονας του πήρε τη Βρισηίδα παρακαλεί για την καταστροφή του ελληνικού στρατού, βλέπει τους Τρώες, δηλαδή τους εχθρούς που πολεμούσε προηγουμένως με τόσο πάθος, να μακελεύουν τους Έλληνες και παραμένει απαθής. Ο πληγωμένος εγωισμός του ζητά εκδίκηση.
Αυτός λοιπόν ο άνθρωπος με τον θάνατο του Πατρόκλου αισθάνεται τον εγωισμό του και την υπόληψή του πλήρως κατεδαφισμένα. Δεν έχει χάσει μόνο ένα φίλο αγαπητό με τον οποίο μεγάλωσαν μαζί και για τον οποίο αισθάνεται υπεύθυνος, αφού ο Αχιλλέας είναι ο αρχηγός του εκστρατευτικού σώματος των Μυρμιδόνων. Το βασικότερο σημείο: ο φίλος του Πάτροκλος χάνεται από ένα λόγο που μπορεί να ιδωθεί και ως ολιγωρία ή και χρήση/εκμετάλλευση του Πατρόκλου εκ μέρους του Αχιλλέα. Γιατί δύο πράγματα μπορούσε να πράξει ο Αχιλλέας όταν τον παρακαλούσε ο Πάτροκλος για να μπει στη μάχη και να αντιμετωπίσει την πίεση των καταιγιστικών Τρώων. Ή να του απαγορεύσει τη συμμετοχή στη μάχη, εμμένοντας στην απόφαση του για τιμωρία των Ελλήνων και μη εμπλοκή των ανδρὠν του στον πόλεμο, ή να μπουν και οι Μυρμιδόνες στη μάχη με τον Αχιλλέα αρχηγό και καθοδηγητή, πρώτο και καλύτερο.
Ο Αχιλλέας προτιμά μια νόθα λύση, επαμφοτερίζουσα και ερμαφρόδιτη. Δεν συμμετέχει ο ίδιος στη μάχη, όμως στέλνει τον Πάτροκλο να πολεμήσει και επί πλέον του δίνει τη δική του πανοπλία να ντυθεί. Αφήνει τον Πάτροκλο να πολεμήσει και τον καλεί: «να αποκτήσεις για μένα μεγάλη τιμή και δόξα εκ μέρους όλων των Δαναών, αυτοί δε να μου ξαναδώσουν πίσω την Βρισηίδα, την ωραιότατη κόρη κι ακόμα να μου δώσουν ωραία δώρα». Κι ο Πάτροκλος καλεί τους Μυρμοδόνες να πολεμήσουν γενναία «για να τιμήσουμε τον Αχιλλέα».
Ο Αχιλλεας στέλνει στη μάχη έναν οιονεί Αχιλλέα, έναν «ημιαχιλλέα», που ο Έκτορας τον θανατώνει και του παίρνει τα όπλα. Όλος ο κόσμος του Αχιλλέα κουρελιάζεται, οι Τρώες και ο Έκτορας είναι σαν να νίκησαν τον ίδιο, αφού στην αρχή εκλαμβάνουν τον Πάτροκλο ως τον Αχιλλέα. Και ο φίλος του χάνεται από τη δική του ημι-απόφαση, ούτε άρνηση εμπλοκής, ούτε συμμετοχή με τον ίδιο μπροστά, νιώθει ένοχος και υπεύθυνος για την τραγική απώλεια. Ακόμη: Ο Αχιλλέας γνωρίζει το ωκύμορόν του, ο θάνατος του Πάτροκλου προοικονομεί και προοιωνίζεται και τη δική του θανή, κλαίοντας τον νεκρό φίλο του θρηνεί και για τη δική του αναχώρηση από τον κόσμο του ηλίου στο βασίλειο των πεθαμένων. Μετά τον Πάτροκλο θα έρθει η δική του σειρά, σύντομα μάλιστα.
Κλείνω ευσύνοπτα: Ως άνθρωπος που σαν τάμα, εδώ και τριάντα χρόνια, κάθε καλοκαίρι, παρά θίνα πολυφλοίσβοιο θαλάσσης, διαβάζω την Ιλιάδα και την Οδύσσεια θέλω, λοιπόν, να απαντήσω στο ερώτημα του τίτλου: Είναι αγράμματη η Μάντλιν Μίλερ, η συγγραφέας του βιβλίου «Το τραγούδι του Αχιλλέα»; και να διαβεβαιώσω ότι η εν λόγω κυρία είναι αγράμματη και δεν κατανοεί τον Όμηρο.
[Επειδή η δημοσίευση του κειμένου αυτού στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού Νέα Ευθύνη, δημιούργησε συζητήσεις και αντιδράσεις, επαναφέρεται στην πρώτη σελίδα του ιστολογίου]
Σάββας Παύλου 
Σχολιάστε