ΟΙ ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΤΥΛΛΗΡΙΑΣ ΤΟ 1964

Το Καλοκαίρι του 1964 έγιναν σφοδρές συγκρούσεις στην Τηλλυρία. Μέσα στα πλαίσια των σχεδιασμών του τουρκικού επεκτατισμού, (για υποκίνηση τουρκοκυπριακής ανταρσίας, επέμβαση στο νησί και διχοτόμηση της Κύπρου), στην περιοχή δημιουργήθηκε θύλακας, υπό τον άμεσο έλεγχο Τούρκων αξιωματικών, που είχε ως βάση του τα χωριά Kόκκινα και Μανσούρα, τα οποία είναι παραθαλάσσια. Ο θύλακας αυτός άποτελούσε ουσιαστικά προγεφύρωμα της Τουρκίας στην Κύπρο, αφού της έδινε τη δυνατότητα να αποστέλλει, μέσω άμεσης θαλάσσιας σύνδεσης, πολεμικό υλικό και άνδρες στο νησί. Ο κίνδυνος για επέκταση του θύλακα ήταν επικείμενος, οι προκλήσεις των στασιαστών ήσαν συνεχείς  και έμπαινε επιτακτικά θέμα ασφάλειας των Ελλήνων κατοίκων της περιοχής. Όταν η Εθνική Φρουρά προσπάθησε να αποσοβήσει τον κίνδυνο αυτό, η Τουρκία επενέβη στρατιωτικά, μέσω της πολεμικής της αεροπορίας, και βομβάρδισε ολόκληρη την περιοχή, από τον Ξερό μέχρι τον Πύργο. Οι καταστροφές (νεκροί, τραυματίες και ισοπεδώσεις) ήσαν πρωτοφανείς για την κυπριακή εμπειρία και οι βομβαρδισμοί της Τηλλυρίας, τον Αύγουστο του 1964,  από την τουρκική αεροπορία, αποτελούν τομή στην κυπριακή ιστορία.

Α. Η Κύπρος υφίσταται για πρώτη φορά τη φρικτή δοκιμασία του αεροπορικού βομβαρδισμού. Η ευρωπαϊκή ήπειρος καθώς και η Βόρεια Αφρική και οι άλλες ζώνες των εμπολέμων στην Άπω Ανατολή και στον Ειρηνικό είχαν δοκιμασθεί από τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς καθ’ όλη τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Ο αεροπορικός βομβαρδισμός ήταν, και από τις δύο πλευρές των εμπολέμων, κάτι το σύνηθες και το συνεχές. Η Κύπρος, παρ’ όλον ότι ήταν ενταγμένη, ως μέρος της Βρετανικής αποικιοκρατίας, στις πολεμικές επιχειρήσεις του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, όμως δεν είχε την εμπειρία του αεροπορικού βομβαρδισμού. Σε μερικές περιπτώσεις αεροπλάνα των δυνάμεων του Άξονα, όχι σε σχηματισμό πολυπληθούς σμήνους, αλλά μεμονωμένα -ένα ή δύο αεροπλάνα-, έριξαν κάποιες βόμβες στην Κύπρο, με περιορισμένο αριθμό θυμάτων. Αποτελούσαν όμως ευάριθμα επεισόδια, ακόμη η πολεμική λογοκρισία επέβαλλε τη μη λεπτομερή περιγραφή και σχολιασμό τους, έτσι η κυπριακή κοινή γνώμη δεν τα βίωσε έντονα. Οι βομβαρδισμοί της τουρκικής αεροπορίας, το 1964, εισάγουν την Κύπρο στην ομάδα των τόπων που έχουν στην ιστορική τους μνήμη την εμπειρία και τραγωδία της αεροπορικής επιδρομής.

Β. Η κυπριακή κοινωνία βιώνει έντονα τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς της Τηλλυρίας, γιατί ήδη, πριν από το 1964, είχε μπει στην εποχή της επικράτειας των μέσων μαζικής επικοινωνίας με την άμεση αναμετάδοση της πληροφορίας: Φωτογραφίες στις εφημερίδες, ραδιοφωνική κάλυψη καθώς και τηλεοπτική κάλυψη. Τότε η τηλεόραση δεν βρισκόταν σε κάθε σπίτι, βρισκόταν όμως σχεδόν σε κάθε καφενείο. Όλη η Κύπρος ζει με συγκίνηση και άμεσα την τραγωδία της Τηλλυρίας και ανταποκρίνεται με ευαισθησία. Εκφράζει την αλληλεγγύη του στην πληγείσα περιοχή με ποικίλους τρόπους. Παρόμοιες εκδηλώσεις συμπαράστασης και αλληλεγγύης έγιναν και στην Ελλάδα.

Γ. Οι βομβαρδισμοί έδειξαν τον πραγματικό συσχετισμό δυνάμεων στην Κύπρο. Η Τουρκία χρησιμοποιούσε ως στρατηγική μειονότητα τους Τουρκοκυπρίους, πρόβαλλε έντονα την εικόνα των αδύναμων και απροστάτευτων poor Turks όμως ήξερε, και είχε τη θέληση, όταν χρειαζόταν, να επέμβει και να αποδείξει ποιος είναι ο κυρίαρχος στρατιωτικά στην περιοχή.

Η Κύπρος συγκλονίζεται. Όλα τα έντυπα, εφημερίδες και περιοδικά, αναφέρονται στο μείζον θέμα των βομβαρδισμών και της δοκιμασίας της Τηλλυρίας. Χαρακτηριστικά το πνευματικό λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Εποχή κυκλοφορεί το τεύχος Σεπτεμβρίου με εξώφυλο: Κατάρα στους δολοφόνους των παιδιών μας και με κύριο άρθρο με τίτλο: Δολοφόνοι! Να θυμάστε τη Νυρεμβέργη, από το οποίο αποσπώ τις ακόλουθες λίγες προτάσεις: «Με αφάνταστη δολοφονική μανία, οι “γενναίοι” αεροπόροι της Τουρκίας, επέπεσαν σαν αιμοβόρα όρνια πάνω στους ανυπεράσπιστους κατοίκους των κυπριακών χωριών. Με απίστευτη βαρβαρότητα οι “αετοί” της τουρκικής αεροπορίας κυνηγούσαν και πολυβολούσαν και σκότωναν τον άμαχο πληθυσμό, τους γέροντες, τις γυναίκες, τα παιδιά, ακόμα και τα βρέφη της Κύπρου. Εξήντα τέσσερα αεροπλάνα, επί τρεις μέρες έριχναν με πρωτοφανή αγριότητα φωτιά και σίδερο και πετρέλαιο στην πολύπαθη περιοχή».

Σήμερα η  ευαισθησία μας και η συγκίνηση μας απέναντι στους αεροπορικούς βομβαρδισμούς της ακριτικής περιοχής, το 1964, επενδύεται και άλλα τραγικά. Συνειδητοποιήσαμε ότι η τραγωδία της Τηλλυρίας αποτελούσε οιωνό για το μέλλον, ήταν το προστάδιο και η δοκιμή για το εκθεμελιωτικό πλήγμα του 1974.

Υ.Γ. Στο μελέτημα Η θυσία και η σταύρωση της Τηλλυρίας στην ελληνική ποίηση (πρώτη καταγραφή) [στον τόμο Τηλλυρία Μνήμες, Ιστορία και Αρχαιότητα, Λευκωσία 2010] προσθετέα: 

Και ο Τεύκρος Ανθίας, που βρισκόταν τότε εγκατεστημένος στην Αγγλία, στην ποιητική του συλλογή Κυπριακή τραγωδία, που εκδόθηκε το 1965 στην Αθήνα, από τις εκδόσεις Κέδρος, στο δεύτερο μέρος της συλλογής του αφιερώνει στην τηλλυρία ένα λυρικό και πολύχυμο ποιητικό κείμενο, που εκτείνεται σε σαράντα, περίπου, σελίδες. Οι τίτλοι των ποιημάτων για την Τηλλυρία είναι οι ακόλουθοι:

Το ελεγείο της Χάιδως

Η μπαλάντα του βοσκού με τ’ αρνάκι

Μάνα γεννήτρα του λαού  Ι. Δυο χέρια τεντωμένα σε καμπύλες ΙΙ. Οι Ναζωραίοι της δουλειάς και της θυσίας ΙΙΙ. Τρεις κύκλοι σ’ ένα αργαλειό ΙV. Βιολί μέσα στη νύχτα τη τρισκότεινη…

Ο Τεύκρος Ανθιας ευρισκόμενος μακριά από την Κύπρο, επιστρέφει στον γενέθλιο τόπο με αφορμή τη νέα πληγή των βομβαρδισμών και της καταστροφής. Η συγκίνησἠ του και η νοσταλγία για το νησί που άφησε εδώ και χρόνια, οδηγούν σε συναισθηματική έκρηξη και αφήνει το λυρισμό του να αρδεύσει αυτές τις σαράντα ποιητικές σελίδες με ανοικονόμητο, εν πολλοίς, τρόπο. Στην αποτύπωση της προηγούμενης χαράς της ζωής, των ονείρων για το μέλλον και της αποτρόπαιης πραγματικότητας που έφερε η τουρκική επιθετικότητα, είναι χαρακτηριστική η εμμονή του σε δημοτικά μοτίβα, σε τραγούδια της ιδιαίτερής του πατρίδας, μα και σε καθιερωμένα, σε πανελλήνια κλίμακα, δημοτικά τραγούδια, όπως, επίσης, εκδίπλωση εικόνων και εκφράσεων που παραπέμπουν στη λαϊκή θρησκευτική και εκκλησιαστική ζωή [εβδομάδα των παθών, Ανάσταση, Λαμπρή, Ναζωραίος, δισκοπότηρο, η θλιμμένη Παναγιά στο εικονοστάσι, «άρτος» της εκκλησίας για το μνημόσυνο κ.λπ.].

Τη συγκίνησή του για τη δοκιμασία του τόπου του αποτυπώνει και ο ποιητής Θοδόσης Πιερίδης στο ποίημά του «Καντάτα για τους νεκρούς της Τηλλυρίας», που αποτελείται από είκοσι μία τετράστιχες στροφές. Στροφές του θρηνου και του σπαραγμού, για την απώλεια και την καταστροφή, με εικόνες που παραπέμπουν στο πάθος και στη σταύρωση:

Ήρθαν τα πολυβόλα, ήρθαν τα βὀλια,

από ψηλά βαρούσαν σαν σφυριά.

Την ξάπλωσαν σ’ ένα σταυρό τη δόλια

την κάρφωσαν, οϊμέ, την Τηλλυριά

[…]

Και σεις, πάρτε μακριά στην οικουμένη

φτερούγες του νοτιά και του βοριά

το θρήνο για μια Κύπρο λαβωμένη

για μιαν εσταυρωμένη Τηλλυριά.