Η ΠΑΓΙΔΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

Η ΠΑΓΙΔΑ  ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ

(γ’ μέρος του κειμένου: Αυτοί οι έξυπνοι τι θα κάνουν;)

Το πανέξυπνο συγκρότημα εξουσίας έβαλε πρωταρχικό στόχο το θέμα της ανάδειξης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.  Με ταυτόχρονη υποτονισμό των συλλογικών δικαιωμάτων.  Τα ανθρώπινα δικαιώματα αποτελούν κατάκτηση του ανθρώπινου πολιτισμού, ένα κορυφαίο επίτευγμά του. Όταν, όμως, πρωτοδιακηρύχτηκαν είχαμε τις κοινωνίες τσιμεντωμένες στους συλλογικούς θεσμούς, της αυτοκρατορίας, της φεουδαρχίας και του υπέρτατου κράτους, που διακανόνιζαν και διευθετούσαν όλα τα σχετικά της ανθρώπινης ύπαρξης, έτσι τα ανθρωπινα δικαιώματα έδιναν ανάσα και προστασία στο άτομο.

Ένα πράγμα, που προβάλλεται με επιμονή και απομονωμένα από το ευρύτερο πλαίσιό του και από τη γενικότερη κοινωνική πραγματικότητα και την κριτική της, καθίσταται στο τέλος ενισχυτικό της εξουσίας και της λογικής του σημερινού παγκοσμιοποιημένου συγκροτήματος δύναμης και επιβολής.

Έτσι, έγινε και με τα Ανθρώπινα διακαιώματα που, έπρεπε να γελοιοποιηθούν, να πάρουν το χαρακτήρα όχι των βασικών ελευθεριών του ατόμου αλλά της επιβράβευσης κάθε ιδιοτροπίας και παραξενιάς. Σήμερα, τα ανθρώπινα δικαιώματα κατάντησαν να σημαίνουν ότι ο πολίτης πηγαίνει στο σούπερ μάρκετ και επιλέγει για αγορά οποιοδήποτε προϊόν θέλει και αργότερα, στο διαμέρισμα του, πιέζει το τηλεκοντρόλ για να παρακολουθήσει οποιοδήποτε τηλεοπτικό κανάλι γουστάρει. Η πλήρης, με άλλα λόγια, έκφραση της ελευθερίας της βούλησης και του αυτόνομου και χωρίς δεσμεύσεις ατόμου. Τα ανθρώπινα δικαιώματα απογειώνονται και κατισχύουν. Όλοι, λοιπόν, είναι ευχαριστημένοι και πιο πολύ η υπέρτατη εξουσία.

 Και αυτήν την αποβλάκωση την έφερε η προβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και η απόκρυψη των συλλογικών δικαιωμάτων. Κάθε άνθρωπος είναι μόνος του, χωρίς την έννοια του συνανήκειν, του συλλογικού. Κάθε άνθρωπος, με την παντιέρα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πρέπει να απωλέσει τους συνεκτικούς δεσμούς που έχει, γλωσσικούς, κοινωνικούς, εθνικούς, της οικογένειας, της κοινότητας, της ενορίας, της συνοικίας, της χώρας κ.λπ.. Κάθε άνθρωπος γίνεται μεμονωμένος, με τις ψευδαισθήσεις του μεγαλείου των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που δήθεν τον προστατεύουν, και έτσι μοναξιασμένος να γίνεται εύκολο παιγνίδι στα χέρια της διεθνούς ελίτ.

Κάθε ιδιοτροπία γίνεται παντιέρα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, πράγματα που ενδιαφέρουν ένα ελάχιστο ποσοστό της ανθρωπότητας γίνονται κέντρο της προσοχής όλων, αφήνοντας κατά μέρος τα θεμελιώδη και βασικά προβλήματα της κοινωνίας και των συλλογικών προταγμάτων  πρέπει να ασχολούμαστε όλοι με τα αιτήματα μικρών ομάδων του πληθυσμού, που προβάλλονται με την εύφημο μνεία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, και αποτελούν το κέντρο της προσοχής μας και των ιδεολογικών ζυμώσεων και αντιπαραθέσεών μας.

Αύριο θα κατέβουν και οι κοπροφάγοι, γιατί όχι, υπάρχουν και αυτοί, θα εμφανίζονται στο εστιατόριο που τρώτε και θα τοποθετούν στο τραπέζι το πιάτο με τα ανθρώπινα σκατά και μ’ ένα κουταλάκι θ’ αρχίζουν να ευωχούνται. Κι αν αρχίσετε να αγανακτείτε ή να εκφράζετε δυσφορία, θα σας κλείνουν το στόμα η περιρρέουσα ατμόσφαιρα, τα παπαγαλάκια στις εκπομπές και στις στήλες των δημοσιογραφικών συγκροτημάτων, ότι δεν έχετε πνεύμα ανεκτικότητας, δεν σέβεστε τα ανθρώπινα δικαιώματα των άλλων που είναι κοπροφάγοι και πρέπει κι αυτοί να απολαμβάνουν τα περιττώματα ανθρώπων και ζώων μαζί σας, γιατί κάθε άλλη λογική σημαίνει περιθωριοποίηση και αποκλεισμός τους και μη σεβασμός στα ατομικά τους δικαιώματα κ.λπ. κ.λπ.

Ανθρώπινο είναι και το δικαίωμα της εργασίας. Εκατομμύρια είναι οι άνεργοι νέοι της Ευρώπης. Ποιος θα υπερασπιστεί το δικαίωμα τους για εργασία; Κανείς, γιατί αυτά είναι μπανάλ θέματα ενώ το δικαίωμα της κοπροφαγίας θα προκαλέσει σάλο στις τηλεοπτικές συζητήσεις και στη ζύμωση των ιδεών, θα γίνει το κέντρο της προσοχής μας για καιρό.

Ανθρώπινα δικαιώματα χωρίς ταυτόχρονη ανάδειξη των συλλογικών δικαιωμάτων, των δικαιωμάτων της συλλογικής αυτοδιάθεσης, αποτελούν μια πλεκτάνη της διεθνούς ελίτ, που κατατεμαχίζει την κοινωνία. Συλλογικά δικαιώματα, όπως τα ορίζει η επιστημονική ρυμοτομία και πολεοδομία και η περιβαλλοντική αγωγή, σημαίνει άνετα πεζοδρόμια για τη διακίνηση των πεζών, σημαίνει πλατείες της συλλογικής επαφής και του παιγνιδιού των παιδιών, σημαίνει ότι τουλάχιστον 2 χιλιάδες οικοδομικά τετράγωνα της Αθήνας πρέπει να κατεδαφιστούν αμέσως, να γίνουν ανοικτοί χώροι, πλατείες και αλσύλλια για να αναπνεύσει ο χώρος και οι άνθρωποι, Ποιος θα τα κατεδαφίσει; Ποιος θα αναλάβει το κόστος; Ποιος θα σεβαστεί τα συλλογικά δικαιώματα του Αθηναίου δημότη, που χρειάζεται πλατιά πεζοδρόμια και χώρους συλλογικής επαφής;

Γι’ αυτό φάε ανθρώπινα δικαιώματα ηλίθιε Αθηναίε και ζήσε μέσα στα συλλογικά περιττώματα.

ΙΔΕΟΛΗΨΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

Μετά την καταστροφή του ‘74 και τη νίκη του τουρκικού επεκτατισμού, υπήρχε έντονα η ανάγκη για μια νέα διήγηση της κυπριακής ιστορίας, η οποία θα εδραίωνε τα τετελεσμένα της εισβολής και θα δικαιολογούσε την εις βάρος της ελληνικής πλειοψηφίας μεθοδευόμενη λύση, που θα της στερούσε βασικά ανθρώπινα και πολιτικά δικαιώματα.

Ξένες πρεσβείες, διεθνείς οργανισμοί, πολιτικά κόμματα, πανεπιστήμια του εξωτερικού, μη κυβερνητικές οργανώσεις, εντόπιοι κύκλοι διανοουμένων, με πληθώρα επιχορηγούμενων δραστηριοτήτων ρίχτηκαν στον “αγώνα τον καλόν”, για να ενισχύσουν τη νέα ιστορική ανάγνωση, που θα βοηθούσε στην καλύτερη αποδοχή της κυοφορούμενης λύσης.

Η περίοδος της τουρκοκρατίας ήταν όμως αχώνευτη και δύσκολη. Υπήρχε η σκλαβιά από έναν καθυστερημένο, αδίστακτο και σκληρό δυνάστη και δεν μπορούσες να παρουσιάσεις τον ελληνοχριστιανικό πληθυσμό ευτυχισμένο μέσα στην καταπίεση της τουρκικής κατάκτησης.  Διότι υπήρχε διαφορετική βίωση αυτής της περιόδου από τη μουσουλμανική παροικία του νησιού –με τα προνόμιά της αυτή, με νομοθετικό πλαίσιο και ιδεολογία εξουσιαστή ευρισκόμενη από την πλευρά των νικητών/κατακτητών- και από την ελληνική χριστιανική πλειοψηφία –αυτή από την πλευρά των υποδούλων και εξευτελισμένων.

Έπρεπε να λυθεί το πρόβλημα με τη δημιουργία μιας νέας ιστορικής ανάγνωσης, σύμφωνα με την οποία και οι δύο εθνικές – θρησκευτικές ομάδες βίωσαν με κοινότητα αισθημάτων την τουρκοκρατία.

Τότε εις ανήρ, μείζων εν τοις διαλάμψασι προφήταις της νεότερης ιστοριογραφίας, ανέσυρε με το μαγικό του ραβδί τη λύση, όπως οι ταχυδακτυλουργοί βγάζουν το κουνέλι από το καπέλο τους. Καλέ, υπήρχαν οι πασάδες  και οι παπάδες, μας είπε, που καταπίεζαν τον απλό λαό, μουσουλμάνους και χριστιανούς. Οι Τουρκοκύπριοι και οι Ελληνοκύπριοι υπέφεραν από κοινού, γιατί η ομάδα των πασάδων και των παπάδων συγκροτούσαν ένα κοινό σύμπλεγμα εξουσίας που τους καταπίεζε εξ ίσου.

Εγένετο, λοιπόν, φως! Η κιζιλγιουρέκιος θεωρία έδινε τη λύση, γι’ αυτό διάφοροι ανιστόρητοι και ημιμαθείς την εγκολπώθηκαν αμέσως με θαυμασμό και ενθουσιασμό. Κάποτε ένας θερμός θιασώτης της μου την επεξηγούσε γλαφυρά. Ότι και την περίοδο της τουρκοκρατίας Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι υπέφεραν το ίδιο, μαζί οι παπάδες και οι πασάδες τους καταπίεζαν και πρέπει λοιπόν σήμερα να δούμε αυτό το γεγονός για μια νέα αντιμετώπιση του Κυπριακού.

Υποδυόμενος τον αφελή ρώτησα:

-Τι γινόταν τότε με τους βίαιους εκχριστιανισμούς και την ομάδα των κρυπτομουσουλμάνων;

-Ποιων κρυπτομουσουλμάνων;

-Είμαι σίγουρος ότι λόγω της καταπίεσης των παπάδων πολλοί μουσουλμάνοι γίνονταν χριστιανοί με το ζόρι και άλλοι, από φόβο, δήλωναν  χριστιανοί  ενώ ήσαν μουσουλμάνοι.

-Μα δεν υπήρχε  φαινόμενο κρυπτομουσουλμάνων, μου είπε αιδήμων, γιατί κατάλαβε την παγίδα που του έστησα.

-Άει παράτα με, του είπα.

Ναι, παραδέχομαι ότι δεν διατήρησα τη νηφαλιότητά μου και το επίπεδο της επιστημονικής συζήτησης, όμως τις προηγούμενες μέρες είχα συλλάβει μια μεγαλοφυή και ανεπανάληπτη ιδέα: ότι όλοι θα πεθάνουμε και ότι η ζωή, μέγα καλό και πρώτο, είναι μία και μοναδική, δεν πρέπει να τη σπαταλούμε συζητώντας με ανόητους.

Από την εποχή των προσωκρατικών και του Θουκυδίδη έως τον Μαρξ και τον Φουκώ έχει συζητηθεί το πλέγμα εξουσίας, ποιος κρατεί το σπαθί και κόβει. Αυτός είναι η εξουσία και όλα στοιχίζονται με τη λογική του, τα συμφέροντα και τις επιδιώξεις του. Το σπαθί το κρατούσαν οι Τούρκοι αφέντες και όσοι λένε άλλα δεν κατανοούν τις σχέσεις εξουσίας της τουρκοκρατίας, λένε ανιστόρητα και ιδεοληψίες.

Δεν είναι μόνο αυτό. Οι δομές και οι λογικές της οθωμανικής αυτοκρατορίας είχαν άλλη βάση από τη δυτική φεουδαρχία, ο Μαρξ για να προσδιορίσει την οθωμανική αυτοκρατορία χρησιμοποιούσε τον όρο στρατιωτικοφεουδαλικό σύστημα, σαφώς πιο οπισθοδρομικό και καταπιεστικό.

Οι διάφοροι άλλοι, που λένε διάφορα ηχηρά  για την συμπόρευση και για την κοινή μοίρα των λαών, που δεν είχαν να μοιράσουν οτιδήποτε κ.λπ., λένε ανιστόρητες ιδεοληψίες και αγνοούν τα βασικά και τις σχέσεις εξουσίας της οθωμανικής περιόδου. Όχι μόνο δεν υπήρχε κοινή μοίρα των λαών αλλά εκ μέρους των οθωμανικών λαϊκών στρωμάτων υπήρχε αντίδραση στις προσπάθειες εκσυγχρονισμού που, κάποτε, η Υψηλή Πύλη προσπαθούσε να προωθήσει, είτε γιατί είχε μια συνολική εποπτεία των προβλημάτων που αντιμετώπιζε η αυτοκρατορία -καταλάβαινε, λοιπόν, την παρακμή της και τη ανάγκη κάποιων μεταρρυθμίσεων- είτε γιατί φοβόταν εξεγέρσεις των καταπιεσμένων χριστιανικών εθνικών ομάδων που μπορούσαν να προκαλέσουν την εμπλοκή των Μεγάλων Δυνάμεων.

Ενώ, λοιπόν, οι σουλτάνοι της Κωνσταντινούπολης, για να αποτρέψουν εξεγέρσεις και ξένες εμπλοκές, επιζητούσαν κάποτε κάποιες αλλαγές στην αυτοκρατορία, πιο φιλελεύθερες και εκσυγχρονιστικές, οι λαϊκοί πληθυσμοί των μουσουλμάνων και οι τοπικές οθωμανικές εξουσίες αντιδρούσαν, γιατί η βασική συνισταμένη του βίου, που οριοθετούσε τις αξίες και τον τρόπο ζωής τους, ήταν ότι ως μουσουλμάνοι βρίσκονταν στο ανώτερο κοινωνικό σημείο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

 Δηλαδή, με άλλα λόγια, δεν μπορούσαν να διανοηθούν και να δεχτούν ότι οι ραγιάδες θα πάρουν κάποια δικαιώματα. Όχι ότι θα γίνουν ίσοι με αυτούς- τους ήταν αδιανόητη μια τέτοια ιδέα-, απλώς να βελτιωθεί η θέση τους. Ούτε αυτό το δέχονταν. Και κριτήριο των κινήσεων και διακηρύξεών τους ήταν ότι δεν θα γίνουν ποτέ σαν τους χριστιανούς, δεν πρέπει να τους συμπεριφέρονται σαν να είναι χριστιανοί. Οι μαρτυρίες αντιδράσεων των λαϊκών μουσουλμανικών στρωμάτων είναι άπειρες για όσους ξέρουν ιστορία και δεν είναι ιδεοληπτικοί. 

ΕΝΑ ΔΙΕΙΣΔΥΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΑΚΑ ΝΤΙΓΚΑΝΕ

Πέθανε ο Νέλσων Μαντέλα, ο άνθρωπος που πάλεψε εναντίον του απαρτχάιντ  της Νοτίου Αφρικής. Τάφηκε μέσα σε εκδηλώσεις πένθους για την απώλεια και θαυμασμού για τους αγώνες του εναντίον του ρατσισμού. Όλος ο πλανήτης υπέβαλε τα σέβη του στον μεγάλο νεκρό.   Γι’ αυτό και επαναφέρουμε στην πρώτη θέση του ιστολογίου έναν κείμενο του Σάκα Ντιγκάνε, συμπατριώτη του Μαντέλα. Κείμενο που το έγραψε κατά τη διάρκεια της παραμονής του στην Κύπρο.

ΕΝΑ ΔΙΕΙΣΔΥΤΙΚΟ ΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΣΑΚΑ ΝΤΙΓΚΑΝΕ

Πολλές φορές οι ξένοι μάς βλέπουν καλύτερα, συλλαμβάνουν τάσεις και νοοτροπίες μας που εμείς δεν είχαμε καν υποπτευθεί

Η εξήγηση είναι απλή. Γνωρίζουν την κυπριακή κοινωνία, μα δεν έχουν κολλήσει στο χυλό των φαινομένων της, έχουν εκείνη την αποστασιοποίηση που τους επιτρέπει παρατηρήσεις και  ανιχνεύσεις που σπάνια εντοπίζουν οι  εντόπιοι. Οι παρατηρήσεις του Σάκα Ντιγκἀνε είναι ενδεικτικές. Φοιτητής εδώ στο Πανεπιστήμιο του Περιστιάνη, στο τμήμα Πολιτικής και κοινωνιολογίας, έγραψε το άρθρο αυτό κυριολεκτικἀ στο γόνατο, όταν του το ζήτησα ύστερα από συζήτηση για την κυπριακή κοινωνία. Γιατί δεν τα γράφεις αυτά, του είπα, όταν άκουσα τις διειδυτικές πρατηρήσεις του για μας.  Το έγραψε σε μισή ὠρα και μου το έδωσε. Το αναρτώ και γω στο ιστολόγιό μου ευχαρίστως.  Σ.Π.

Σάκα Ντιγκάνε ομοπάτριος

Η Νοτιαφρικανική εμπειρία

του Σάκα Ντιγκάνε

Μ.Α. sociology and politics

Είστε τρελοί εσείς οι Έλληνες. Εσείς οι Έλληνες της Κύπρου, που σας γνώρισα καλά. Και για να μην δημιουργήσω αρνητικά συναισθήματα από την αρχή, πρέπει να τονίσω ότι ήρθα στο νησί σας από αγάπη για τον ελληνικό πολιτισμό. Η ελληνική μυθολογία ήταν το αγαπημένο μου βιβλίο, για χρόνια κατέφευγα στις σελίδες του, σχεδόν το αποστήθισα. Στο χωριό που γεννήθηκα, δίπλα από το σπίτι  μας, μια οικογένεια είχε δώσει και στα επτά παιδιά της μόνο αρχαιοελληνικά ονόματα: Αριστείδης, Ιάσονας, Σωκράτης, Αντιγόνη κ.λπ. Ένας έξυπνος δικός σας, μάλλον ένας εξυπνάκιας δικός σας, που τον ξένιζε να βλέπει τα κατάμαυρα παιδιά των Ζουλού με αρχαιοελληνικά ονόματα είπε: Και τι σχέση έχουν οι Ζουλού με τον Όμηρο και τον Πλάτωνα; Ο γείτονας μας, ο πατέρας των παιδιών, του είπε με περηφάνια: Οι Έλληνες έχουν πια πατρίδα όλη τη Γη.

Για αυτό και με ξενίζει η στάση σας στο Κυπριακό. Ενώ ένας Ζουλού δηλώνει περήφανος για την ελληνική του συνάφεια και σύνδεση με τον ελληνικό πολιτισμό, εσείς κρύβετε με ενοχές και άλλα συμπλέγματα την ελληνική σας Ιστορία και Παράδοση, το ότι η Κύπρος ήταν πάντα μέρος του ελληνικού πολιτισμού, ακόμη ενώ ο περί ου ο λόγος Ζουλού θεωρεί το ελληνικό πνεύμα να έχει πατρίδα πια όλη τη Γη, εσείς κινδυνεύετε να χάσετε την πατρίδα σας, μια αρχαιότατη κοιτίδα ελληνισμού. Δεν το αντιλαμβάνεστε ότι η συνεχής προβολή της Ιστορίας, η συνεχής προβολή της ελληνικής ταυτότητας της Κύπρου αποτελεί όπλο στον αγώνα σας; Πάντως για να κλείσω το κεφάλαιο με την αγάπη μου στην ελληνική μυθολογία: όταν ξεκίνησα από τη χώρα μου, πρώτη φορά στη ζωή μου, αποχαιρέτησα τη μάνα μου και τους άλλους δικούς μου με τη φράση: Ο αργοναύτης ξεκινά.

Πλην ο τρίτος σταθμός, μετά την Ελλάδα και την Αγγλία, της αργοναυτικής μου εκστρατείας, δηλαδή η Κύπρος (που ήρθα εδώ στο Πανεπιστήμιό της), με γέμισε με διάφορα αρνητικά συναισθήματα. Γιατί έχοντας άμεση εμπειρία από τον νοτιοαφρικανικό αγώνα για ελευθερία και ισότητα, δεν πίστευα ότι θα σημείωνα τόσα λάθη, εγκληματικά λάθη, παραλείψεις και γκάφες δικές σας.

Φέρνω δυο παραδείγματα: Και σε μας οι λευκοί άποικοι προσπάθησαν να δημιουργήσουν μια διχοτομημένη χώρα. Διχοτομημένη σε λευκούς και μαύρους, διχοτομημένη σε δύο ξεχωριστά εκλογικά σώματα, μοιρασμένη σε δύο ξεχωριστές περιοχές, στη μια με λευκή πλειοψηφία και στην άλλη με πλειοψηφία των μαύρων. Και όλα αυτά θα συνενώνονταν σε ένα δήθεν ενιαίο κράτος με διάφορες ομοσπονδιακές δομές. Οι Ζουλού της Νότιας Αφρικής κατάλαβαν την πλεκτάνη, ότι θα είχαμε διαιώνιση του ρατσιστικού καθεστώτος, απλώς θα άλλαζε η βιτρίνα και όχι η ουσία, και αντιτάχτηκαν σθεναρά. Με περηφάνια τόνιζαν δυνατά και συνεχώς: Η Νότια Αφρική θα είναι μια ενιαία χώρα, όπου όλοι οι πολίτες της θα κυκλοφορούν και θα εγκαθίστανται ελεύθερα σε όποιο μέρος της θέλουν, θα υπάρχει ενιαίο εκλογικό σώμα  και κάθε άνθρωπός της θα ισούται με μία ψήφο.

Εσάς τους Έλληνες δεν μπορώ να σας καταλάβω. Εθελούσια αποδέχεστε ρατσιστικούς διαχωρισμούς, ξεχωριστές περιοχές, κάθε ελληνοκύπριος θα διαθέτει μισή ψήφο και κάθε τουρκοκύπριος τέσσερις. Απίστευτο, ακόμη δέχεστε εκ περιτροπής προεδρία. Αν είναι ποτέ δυνατόν!

Ένα άλλο παράδειγμα: Σε μας ήταν καθαρά τα ιδεολογικά περιγράμματα, και τα πιστεύω και οι αρχές μας δεν ήταν δαντέλες για το χορό του καρναβαλιού. Αν κάποιος έδειχνε να συζητούσε καν το θέμα των ξεχωριστών περιοχών, ή άλλων απόψεων της λευκής αποικιοκρατίας και του ρατσιστικού καθεστώτος, αμέσως απομονωνόταν, τον έδειχναν με αποτροπιασμό, ήταν ο ρίψασπις, ο προδότης. Ήταν ο εκφραστής του πιο απαίσιου συντηρητισμού, του ρατσισμού και της καταπίεσης. Οι γυναίκες μας δεν του μιλούσαν, οι άντρες μας του έστρεφαν τη ράχη με περιφρόνηση. Γι’ αυτό και νικήσαμε, γιατί οι Ζουλού στάθηκαν περήφανοι. Σε σας βλέπω μια μεγάλη ανατροπή. Έρχονται και λένε τα ίδια, όπως σε μας οι υποστηρικτές του απαρτχάιντ, όμως οι δικοί σας έχουν ένα ύφος, κάνουν μια φιγούρα ότι δήθεν λένε σπουδαία πράγματα, προοδευτικά, μοντέρνα!!! Αν είναι ποτέ δυνατόν, θου Κύριε φυλακή τω στόματί μου! Και εσείς τους ακούτε, δεν μιλάτε για προδοσία, δεν τους αποπαίρνετε.

Πιστεύω ότι τολμούν και λένε αυτά τα ανιστόρητα  πράγματα, ότι τολμούν και κηρύσσουν αυτές τις ρατσιστικές επιλογές, γιατί το κοινωνικό σώμα δεν τους ελέγχει και δεν τους απορρίπτει. Ένα κοινωνικό σώμα που έχασε την αυτοπεποίθησή του και την περηφάνια του, άρα θα χάσει τη μάχη κάποια στιγμή. Πιστεύω λοιπόν ότι οι Έλληνες της Κύπρου πρέπει να πάρουν λίγη περηφάνια από τους Ζουλού.

Σάκα Ντιγκάνε

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΑΚΑ. ΦΡΙΤΣ ΛΑΝΓΚ (1890-1976). ΣΚΟΡΠΙΕΣ ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΠΡΩΤΟΠΟΡΟ ΣΚΗΝΟΘΕΤΗ

Α.

21/10/2013. Φριτς Λανγκ, γιατί μου το έκανες αυτό;  Ύστερα από τη Μητρόπολη, τους Νιμπελούγκεν, το Μ, το Δρ. Μαμπούζε, το Έχω δικαίωμα να ζήσω, και τόσα άλλα που θαύμασα και θαυμάζω, είδα το έργο σου Αμερικανός αντάρτης στις Φιλιππίνες, του 1950. Ψεύτικο, κραυγαλέα ψεύτικο, συμβατικό και πουριτανικό, κατασκευή χολιγουντιανή, φτηνή αμερικανική προπαγάνδα. Η γυνή για να αγγίξει στο χέρι τον άλλο άντρα που ποθεί, πρέπει πρώτα οι κακοί Γιαπωνέζοι να σκοτώσουν τον σύζυγό της. Στο τέλος οι Γιαπωνέζοι φεύγουν και ο Μακάρθουρ επιστρέφει πίσω στις Φιλιππίνες, όπως υποσχόταν ακόμη και στα πακέτα των τσιγάρων, και ο λαός των Φιλιππινών τον υποδέχεται ευτυχισμένος, κουνώντας αμερικανικές σημαίες. Ακόμη και τα έργα του Τζέιμς Πάρις ήσαν καλύτερα.

Β.

Κι όμως η αμερικανική περίοδος του Φριτζ Λανγκ, (μετά τη γερμανική και τη σύντομη γαλλική, με ένα και μοναδικό έργο, δροσερό και αφελές, το Liliom (1934, σε ένα λούναπαρκ οι άνθρωποι στροβιλίζονται σε αλογάκια που ανεβοκατεβαίνουν, και η λουναπαρκική διάσταση του έργου συνεχίζεται με ανεβοκατεβάσματα των ψυχών στον ουρανό και τις αυξομειώσεις της ζυγαριάς για την τελική κρίση), έδωσε σημαντικά έργα.

Έδωσε πέντε έργα για τον πόλεμο, το εύκολο και προπαγανδιστικό  Αμερικανός  αντάρτης στις Φιλιππίνες (1950) και τέσσερα άλλα αξιοπρεπή:Man Hunt (1941), Hangman Also Die!  (1943, στη συγγραφή της ιστορίας του έργου συνεργάστηκε με τον Μπέρλντοντ Μπρεχτ), Ministry of Fear (1944, γερμανική κατασκοπία και φιλμ νουάρ), Cloak and Dagger (1946) και τρία γουέστερν: Η επιστροφή του Φρανκ Τζαίημς, Γουέστερν Γιούνιον, και Ράντσο Νοτόριους (το πρώτο και το τρίτο αξιοπρεπή καουμπόυκα, το δεύτερο με όλες τις συμβάσεις του χολυγουντιαανού γουέστερν). Ακόμη γύρισε το Moonfleet  (1955) “παιδικό” σαν κλασικά εικονογραφημένα. Εκτός όμως από αυτές τις  εννέα ταινίες της αμερικανικής του περιόδου, άλλες αξιοπρεπείς και άλλες συμβατικές, που αναφέραμε, ο Φριτς Λανγκ γύρισε άλλες 13 ταινίες στην Αμερική που εντάσσονται κυρίως στο γένος των φιλμ νουάρ. Και εκεί έδωσε εξαιρετικά αποτελέσματα, αποτέλεσε τον μαιτρ του είδους. Εμπνευσμένος, ευφυής σκηνοθέτης, άξιος, που κατάθεσε ποιότητα. Αναφέρω ενδεικτικά το εκπληκτικό You Only Live Once  (1937) καθώς και τα άλλα ωραία έργα του  The woman in the window, Scarlet street, Big Heat, Human Desire (1954), While the  city sleeps. Ακόμη τα αξιοπρεπή Clash by night, House by the river, The blue gardenia, Beyond a reasonable doubt, Fury.

Γ.

ΒΩΒΟΣ ΚΑΙ ΟΜΙΛΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΑ ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΜΟΤΙΒΑ

Πολύ το διασκεδάζει ο σημερινός θεατής με την ιδεολογία των παλιών κινηματογραφικών έργων όταν αναφέρονται στη συνάντηση και αντίθεση ανθρώπων από διαφορετικές πολιτιστικές και εθνικές ομάδες, που αντιπροσωπεύουν δύο μεγάλα σύνολα: «αναπτυγμένος» ευρωπαϊκός χώρος και «υπανάπτυχτος» τρίτος κόσμος. Στις ταινίες αυτές πάντα υπάρχει μια πολιτιστική αντίθεση, αντίθεση ήθους, έθους και συνήθειας, που πρέπει να λυθεί.

Ο εκπρόσωπος του τρίτου κόσμου πείθεται, αλλά δεν πείθεται ως άνθρωπος της πολιτιστικής του ομάδας, που μέσα από μια διαδικασία προβληματισμού και συνειδητοποίησης συμφωνεί σε μια νέα αντίληψη των πραγμάτων αλλά γιατί έχει και βιολογική – αιματολογική σχέση με την Ευρώπη.  Γιατί είναι παιδί ευρωπαίων που οι γονείς του σκοτώθηκαν όταν ήταν μικρός  και τον ανέλαβαν οι ιθαγενείς.

Αυτό γίνεται και στο έργο Ο Σεΐχης (1921) με πρωταγωνιστή τον Ροδόλφο Βαλεντίνο. Σ’ αυτό  υποδύεται ένα νεαρό σεΐχη της ερήμου που απαγάγει την ευειδή Ευρωπαία, σύμφωνα με την παγιωμένη αντίληψη του Άραβα  ότι όταν του αρέσει μια γυναίκα την κλέβει/αρπάζει. Δεν είναι όμως γνήσιος Άραβας, ο πατέρας του είναι Άγγλος και η μητέρα του Ισπανίδα που πέθαναν στην έρημο και  αυτόν, μικρό παιδί, τον υιοθέτησε ο σεΐχης. Όταν πεθαίνει ο θετός πατέρας του ο Ροδόλφο Βαλεντίνο αναλαμβάνει την αρχηγία της αραβικής φυλής. Η αποκάλυψη του ευρωπαϊκού του DΝΑ μας επεξηγεί και γιατί αρνείται πια την αρπαγή της γυναίκας και προσχωρεί στην αποδοχή της κατάφασης λόγω έρωτα. Μα και η απαχθείσα Ευρωπαία έχει επαναπαυμένη την ψυχή, γιατί ο άνδρας που ερωτεύεται δεν είναι ιθαγενής αλλά Eυρωπαίος, που οι διάφορες συγκυρίες τον ενέταξαν μέσα σ’ αυτό το αλλόφυλο σύνολο.

Το ίδιο γίνεται με την χορεύτρια του ναού στα δύο έργα του Φριτς Λανγκ που εξελίσσονται στην Ινδία: Ο τίγρης του Εσναπούρ (1959)  και Ο τάφος του Ινδού (1959). Αυτή είναι αφοσιωμένη στα θρησκευτικά της καθήκοντα, είναι χορεύτρια του ναού, ο Ευρωπαίος, ερωτευμένος μαζί της, προσπαθεί να την πείσει να τα εγκαταλείψει,  όμως αυτή αρνείται. Σιγά σιγά έρχεται η ανάμνηση της ευρωπαϊκής καταγωγής της μέσα από τη θύμηση ενός παλιού ιρλανδέζικου τραγουδιού, που άκουγε από τους γονείς της. Το βιολογικό κύτταρο κερδίζει πόντους. Η γνώση ότι η νεαρά και καλλίπυγος χορεύτρια δεν είναι Ινδή αλλά γόνος Ευρωπαίων που σκοτώθηκαν όταν ήταν μικρή και οι Ινδοί την ενέταξαν στην τάξη των χορευτριών του ναού, επιταχύνει τις εξελίξεις μαζί με την κινητήριο δύναμη του έρωτα.

Δεν βρίσκονται στο ίδιο ύψος ποιότητας τα δύο έργα του Λανγκ με τα έργα της πρώτης του γερμανικής περιόδου και της αμερικανικής που ακολούθησε. Ο άνθρωπος με τα εκπληκτικά έργα Μητρόπολις (1927), Μ (1931), Έχω δικαίωμα να ζήσω [=You only live once] (1937) και άλλα,  ύστερα από πολλά χρόνια στην Αμερική επέστρεψε στη Γερμανία, στας δυσμάς του βίου του και γύρισε δυο ταινίες-παραμύθι. Ο δημιουργός έχει  το δικαίωμα όταν μεγαλώνει να πει και ένα παραμύθι, να επιστρέψει στα αφηγηματικά μοντέλα της παιδικής ηλικίας, απλώς ο Φριτς Λανγκ δεν τα κατάφερε πολύ. Πάντως από το έργο αυτό διαπιστώνουμε ότι οι νότες από το παλιό ιρλανδέζικο τραγούδι που ακούγεται στο φιλμ παραπέμπουν στο τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη  «Το τραίνο φεύγει στις οκτώ».

Σημείωση 1: Αν ο υπεύθυνος του παρόντος μπλογκ είχε τις πρέπουσες γνώσεις θα είχε εντάξει εδώ μια φωτογραφία από το έργο Ο Σεϊχης με τον υπέροχο Ροδόλφο Βαλεντίνο και ένα βίντεο, διαρκείας 20 δευτερολέπτων, από το έργο του Φριτς Λανγκ με τη χορεύτρια να τραγουδά το παλιό ιρλανδέζικο τραγούδι που θυμίζει το τραγούδι “Το τραίνο φεύγει στις οκτώ” του Θεοδωράκη. Ίσως, αργότερα, επιτευχθεί κι αυτό.

Σημείωση 2. Επιστρέφοντας πίσω στη Γερμανία, μετά τη μακρά διαμονή του στην Αμερική, ο Λανγκ επιστρέφει και στον δόκτορα Μαμπούζε, σαράντα χρόνια μετά την πρώτη του ταινία για τον ιδιοφυή εγκληματία Dr. Mabuse, der Spieler  (1922). Η νέα του ταινία Τα χίλια μάτια του δρ. Μαμπούζε  (1960) ξαναζεσταμένο φαγητό, συμβατικό και άτονο. Ήταν η τελευταία του ταινία.

Σημείωση 3. Το 1963 ο Φριτς Λανγκ θα εμφανιστεί σε ταινία ως ηθοποιός. Ήταν στην Περιφρόνηση του Ζαν Λυκ Γκοντάρ. Παίζει τον εαυτό του, εμφανίζεται ως ο σκηνοθέτης Φριτς Λανγκ.  Ήταν η εποχή που οι Ευρωπαίοι δημιουργοί αξιολόγησαν με θαυμασμό το έργο του και εἰχαν υποκλιθεί όλοι στον Φ. Λανγκ. Και ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ τον κάλεσε  να παίξει στην ταινία του, να υποδυθεί τον εαυτό του.  Πρωταγωνίστρια της ταινίας  η Μπριζίτ Μπαρντό, το ίνδαλμα και η επένδυση του πόθου για εκατομμύρια άντρες σ’ όλη την υφήλιο. Ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ τη βάζει να παίζει για αρκετή ώρα γυμνή στο κρεβάτι, ξαπλωμένη μπρούμυτα, δίπλα στον σύζυγό της. Η πρώτη, μεγάλου μήκους, ταινία του Ζαν Λυκ Γκοντάρ, Με κομμένη την ανάσα προβλήθηκε το 1960 και ήταν ένα ξάφνιασμα, σημάδεψε την ιστορία του κινηματογράφου. Το 1963, ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ ήταν πια το τρομερό παιδί του γαλλικού και ευρωπαϊκού κινηματογράφου, ηγέτης του νέου κύματος, και μπορούσε να πραγματοποιήσει τις επιθυμίες του: Να βάλει τον θρύλο του γαλλικού κινηματογράφου, το σύμβολο του σεξ, την πανέμορφη Μπριζιτ Μπαρντό, γυμνή στο κρεβάτι και να την καθοδηγεί ως σκηνοθέτης  και να βάλει τον σκηνοθέτη που θαύμαζε [=τον Φριτς Λανγκ] να παίζει τον εαυτό του στην ταινία Η περιφρόνηση. Σώμα και πνεύμα, στην ίδια ταινία, και αν θέλετε και σεις να πραγματοποιήσετε αρκετές κρυφές ή φανερές επιθυμίες σας μπορείτε να γίνετε επιτυχημένοι σκηνοθέτες για να το καταφέρετε..

Δ.

Επιστρέφουμε πίσω στις παλιές ταινίες  του Φριτς Λανγκ της πρώτης γερμανικής του περιόδου, βωβές και ομιλούσες. Που έδειξαν τη μεγαλοφυία του. Η ταινίες Die Spinnen  (α’ μέρος 1919, β’ μέρος 1920) [περιπέτειες, εξωτικοί τόποι, κυνήγι θησαυρού] κάνουν τα έργα με τον Ιντιάνα Τζόουνς φτωχούς συγγενείς, παρά τις τεράστιες τεχνικές δυνατότητες που διέθεταν οι ταινίες του Ιντιάνα Τζόουνς (σύγχρονες μηχανές λήψης, έγχρωμο φιλμ, εφέ, ήχος, μουσική κ.λπ). Γιατί τότε, την εποχή του Φριτς Λανγκ, ο κινηματογράφος βρισκόταν στην πρώτη εικοσαετία του στην παραγωγή ταινιών με υπόθεση και με μια εφηβική ευεξία και τόλμη ανακάλυπτε τα εκφραστικά του μέσα και τις θεματογραφικές του προεκτάσεις. Ο Ιντιάνα Τζόουνς ήταν γυρισμένος από γηραλέους παραγωγούς, που έκαναν μετρήσεις και υπάκουαν σε συμβάσεις και υποδείξεις για την κινηματογραφική και εισπρακτική επιτυχία.

Το Μ είναι ένα αριστούργημα με ποικίλες ανατροπές, χαρακτηριστικά το κυνήγι του υπότροπου εγκληματία και τη σύλληψή του τη διεκπεραιώνει ο υπόκοσμος της πόλης που έχει τη δική του τιμιότητα και δεν ανέχεται τέτοιου είδους εγκλήματα.

Στην τελική σκηνή αισθάνεσαι ότι δεν δικάζεται μόνο ο υπότροπος εγκληματίας αλλά και οι γονείς, για την πλημμελή προστασία και φροντίδα των παιδιών τους.

Ε

Ήχος

Στο έργο του Μ, είναι εκπληκτική η σκηνή της αναγνώρισης του δολοφόνου από τον τυφλό, ένα ζητιάνο που πουλά στο πεζοδρόμιο και μπαλόνια για τα παιδιά. Τον αναγνωρίζει από το σφύριγμά του και ο τυφλός γίνεται ο καταπέλτης μάρτυρας κατηγορίας στην εν είδει αρχαίας ελληνικής αγοράς, που -άλλη ανατροπή-, αποτελούν τα μέλη του υποκόσμου της πόλης, που ορκίζονται να εντοπίσουν και να τιμωρήσουν τον σίριαλ κίλερ.

 «Οφθαλμοὶ τῶν ὤτων ἀκριβέστεροι μάρτυρες», είπε ο Ηράκλειτος,  όμως η απώλεια μιας αίσθησης όπως της όρασης δίνει άλλες διαστάσεις στην αξιολόγηση των πληροφοριών του περιβάλλοντος κόσμου. Γιατί χάνεται η πληροφοριακή ρύπανση που προκαλεί η όραση, καθώς και η βεβαιότητα ότι εποπτεύονται  και κατανοούνται τα πάντα, και ο τυφλός επιμένει σε μερικές εντοπίσεις και χαρακτηριστικούς ήχους, τους οποίους οι άλλοι περιφρονούν και δεν τους δίνουν σημασία. Το Μ προβλήθηκε το 1931, ο ομιλών κινηματογράφος έκανε τα πρώτα βήματά του, όμως ο Λαγκ εκμεταλλεύεται αμέσως το ηχητικό υλικό και την ηχητική μαρτυρία με τον πιο πρωτότυπο τρόπο, κάτι που δεν μπορούσε να επιτευχθεί με τον βωβό κινηματογράφο.

Την μαρτυρία του τυφλού θα επαναλάβει, κατ’ ακρίβεια θα κλέψει, λίγα χρόνια αργότερα και ο Φορντ στον Καταδότη, το 1935, ο τυφλός θα αντιληφθεί τον προδότη και θα είναι ο κατήγορος για το έγκλημά του.

Η ταινία Μ (1931) του Φριτς Λανγκ. Ο τυφλός, ως ερινύα, ακουμπά το χέρι του στον ώμο του  υπότροπου εγκληματία

ΣΤ

Φριτς Λαγκ σημαίνει γερμανικός εξπρεσιονισμός και αμεριανικό φιλμ νουάρ. Επιστρέφω στα θαυμάσια έργα αυτής της πρώτης περιόδου, της γερμανικής, (με έργα του βωβού και του ομιλούντος κινηματογράφου) όταν ο νέος Φριτς Λανγκ καταθέτει με σκηνοθετικό ταλέντο θαυμάσιες ταινίες:

Der mude Tod (1921)

Δρ. Μαμπούζε (1922)

Οι Νιμπελούγκεν (1924)

Μητρόπολις (1927)

 Μ (1931)

Η διαθήκη του δρ. Μαμπούζε (1933)

Έξι ολόκληρες ταινίες, σε δὠδεκα χρόνια, μεγάλος αριθμός επιτυχιών για ένα σκηνοθέτη.

Ζ.

Ο Mάρτιν Σκορσέζε για τον Φριτς Λανγκ: «Ποια είναι τα χαρακτηριστικά που κάνουν τις ταινίες του τόσο δυνατές και τόσο μοντέρνες; Tρεις λέξεις έρχονται στο μυαλό μου: Διαύγεια, ακρίβεια και ωμότητα. Oι δύο πρώτες απευθύνονται στην ικανότητά του ως αφηγητή της εικόνας. Σε όλες σχεδόν τις ταινίες του, ακόμη και τις πιο αδύναμες, το ταίριασμα μεταξύ του μηχανισμού της πλοκής της ψυχολογικής έντασης μεταξύ των χαρακτήρων και του φυσικού χώρου, είναι απίστευτα καθαρό και ακριβές. Στις βωβές του ταινίες η αίσθηση του θεάματος είναι τόσο ακριβής που διυλίζεται στο επίπεδο της καθαρής και γνήσιας φόρμας. Πολύ συχνά η δράση φαίνεται να ελκύεται, παρά να κινηματογραφείται. Eίναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί είχε τέτοια επίδραση στον Xίτσκοκ και πιστεύω ότι οποιοσδήποτε ενδιαφέρεται για μια καριέρα ως κινηματογραφιστής, καλά θα κάνει να μελετήσει το έργο του».

Η. Προς Στ. Στ.

Για να γράψω τα δύο σημειώματα για τον Κουροσάβα και τον Λανγκ, είδα τις σαράντα ταινίες του Λανγκ, τις τριάντα του Κουροσάβα και τις πέντε που γυρίστηκαν επηρεασμένες από το έργο του Κουροσάβα -σύνολο 75 ταινίες. Θα ήταν ωραίο αν ο Στ. Στ. έβλεπε και ο ίδιος τις 75 αυτές ταινίες για έναν εποικοδομητικό διάλογο πάνω στο έργο των δύο δημιουργών.

Η Δύση του Κουροσάβα και ο Κουροσάβα της Δύσης -σκόρπιες σημειώσεις ενός φανατικού

Α) Η Δύση του Κουροσάβα

Κουροσάβα ο μεγαλοφυής, ο ανεπανάληπτος. Κουροσάβα ο δουξ, ο πρίγκηψ, ο βασιλεύς του κινηματογράφου. Με τα έργα του, φτιαγμένα με το πείσμα του χειροτέχνη και του αφοσιωμένου, να εκδιπλώνουν αργά και με στυλιζαρισμένο τρόπο, σχεδόν ιεροτελεστικά, την εξέλιξη της ιστορίας και πίσω από την πιο μικρή λεπτομέρεια να παραπέμπουν σε συμπυκνώσεις, συμβολισμούς και κόσμους ιδεών.

Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο σημειώνεται η πλήρης συντριβή της Ιαπωνίας και του κόσμου της. Ύστερα από έναν αιματηρό πόλεμο ακολουθεί παράδοση άνευ όρων, με την πρωτόφαντη τραγωδία της καταστροφής δύο πόλεών της από τις ατομικές βόμβες της Αμερικής. Η ιαπωνική  κοινωνία χρειάζεται να επαναπροσδιορίσει τις αξίες και τα προτάγματά της. Η δεδομένη εξωτερικά, από τους θεσμούς και την κοινωνική ιεραρχία και ύστερα από μακραίωνες διαδικασίες, κλίμακα αξιών (για τα θέματα ιεραρχίας, φύλου, ηλικίας και κοινωνικών ρόλων) αυστηρά καθορισμένη και αποδεκτή, σεβαστή και αναμφισβήτητη, έχει καταρρεύσει εκ βάθρων με την ήττα, και τη θέση της πρέπει να πάρει κάτι καινούργιο, που πρέπει να ανακαλυφθεί εξ υπαρχής. Οι άνθρωποι που, εξ αιτίας αυτού του παραδοσιακού αξιακού συστήματος, έμπαιναν πειθαρχημένοι, με πίστη και χωρίς αμφισβήτηση, με τον θάνατό τους προϋποτιθέμενο, σε κατάφορτα από βόμβες αεροπλάνα ή σε τορπίλες καθοδηγούμενες από άνθρωπο και επέπιπταν επί του εχθρού ως καμικάζι, τώρα πρέπει να ανακαλύψουν ένα νέο σύστημα αξιών.

Ο Κουροσάβα μπαίνει στη ζύμωση και πάλη της εποχής του, προτείνοντας ένα νέο σύστημα αξιών, με βάση την ανθρώπινη συνείδηση και την υπαρξιακή απόφανση. Προβάλλει  το «ιερόν» της ανθρώπινης ψυχής, όταν ο άνθρωπος, παρά τις δυνάμεις της εξουσίας, τις προκαταλήψεις και τις επιβολές του περιβάλλοντος κόσμου, πρέπει να ανακαλύψει την αλήθεια της ύπαρξής  του και να προχωρήσει χωρίς ετεροκαθορισμούς, αναλαμβάνοντας το βάρος της ευθύνης και των συνεπειών, οι οποίες μπορεί όμως να τον απελευθερώσουν ή να τον συντρίψουν. «Ψυχῆς πείρατα ἰὼν οὐκ ἂν ἐξεύροιο πᾶσαν ἐπιπορευόμενος ὁδόν· οὕτω βαθὺν λόγον ἔχει» είπε ο Ηράκλειτος και ο Κουροσάβα εξερευνά τους δρόμους και το βάθος της ιαπωνικής και ανθρώπινης ψυχής.

Βλέποντας όλα τα έργα του Κουροσάβα διαπιστώνεις τη βαθύτατη ιαπωνική του παιδεία μα και τη συνεχή του επικοινωνία με τη Δύση, την ευρωπαϊκή λογοτεχνία και τα σύγχρονα ρεύματα ιδεών.

Ο θρόνος του αίματος (1955) και το φιλμ Ραν (1985) μεταφέρουν στη φεουδαρχική Ιαπωνία τα έργα του Σαίξπηρ, Μάκβεθ και Βασιλιάς Ληρ.

Το έργο του Ο ηλίθιος(1951)  βασίζεται στο ομώνυμο έργο του Ντοστογιέφσκι, που ήταν ο αγαπημένος συγγραφέας του Κουροσάβα.

Και το έργο Ikiru (Καταδικασμένος) έχει αφετηρία την έμπνευση από το έργο του Λ. Τολστόι, Ο θάνατος του Ιβάν Ίλιτς.

 Η ταινία  του Ο υπόκοσμος (The lower depths, 1957) βασίζεται στο έργο του Γκόρκυ, Στο βυθό. Μα και σε άλλα έργα του Κουροσάβα υπεισέρχεται η ευρωπαϊκή λογοτεχνία, στο έργο ο Κοκκινογένης (1965) η απελευθέρωση της μικρής από το μπουρδέλο παραπέμπει στο έργο του Ντοστογέφσκυ, Ταπεινοί και καταφρονεμένοι Στο έργο του Οι κακοί κοιμούνται ήσυχα (1960) υπεισέρχονται στοιχεία από τον Άμλετ του Σαίξπηρ, το σάπιο της Δανιμαρκίας μεταφέρεται στην Ιαπωνία, στον χώρο μιας ιαπωνικής εταιρείας κατασκευών, αδίστακτης, της διαπλοκής και διαφθοράς, με τον ήρωα να επιδιώκει την εκδίκηση για τον θάνατο του πατέρα του.

Φυσικά ο Κουροσάβα εκκινεί από αυτά (καθώς και από βιβλία άλλων συγγραφέων όπως του Ντ. Χάμετ και του Ζ. Σιμενόν) και μάλιστα αναγνωρίζει τις οφειλές και επιδράσεις του από τα έργα αυτά, όμως αυτονομείται, με εμμονή στην ιαπωνική εντοπιότητα, στην κοινωνία και ιστορία της χώρας του, για να δείξει πλευρές και δρόμους της ιαπωνικής ψυχής κι αυτή η ιαπωνική επιμονή του τον κάνει παγκόσμιο.

Παλιοί θρύλοι και παραδόσεις δένονται με τα νέα κινηματογραφικά είδη που ο Κουροσάβα μελέτησε. Ο μεθυσμένος άγγελος και Ο δολοφόνος του Τόκυο παραπέμπουν στον ιταλικό νεορεαλισμό και στο φιλμ νουάρ. Και αποτελούν και τα δυο εξαιρετικά έργα.

Κάθε επανάσταση στη φυσική δεν ανατρέπει μόνο την αντίληψή μας για τον κόσμο, επιφέρει και αλλαγές στη φιλοσοφία και στην τέχνη. Δεν είναι τυχαίο που η ανθρωπότητα μπαίνει σε ένα νέο στάδιο με τα διάφορα κείμενα των προσωκρατικών, που έχουν κοινό τίτλο «Περί φύσεως». Όλα άλλαξαν με τη μετάβαση από το γεωκεντρικό στο ηλιοκεντρικό σύστημα, όπως και από τον νόμο της παγκόσμιας έλξης του Νεύτωνα και από την ανακάλυψη των ατόμων. Και η θεωρία της σχετικότητας του Αϊνστάιν, που επιβεβαιώθηκε πανηγυρικά το 1918, επιφέρει αλλαγές ακόμη και στη λογοτεχνία και στον κινηματογράφο. Στο έργο του Κουροσάβα, Ρασομόν, μια ιστορία φόνου ενός σαμουράι και του βιασμού της γυναίκας του, εκδιπλώνεται από διάφορους αφηγητές. Ο αντικειμενικός παρατηρητής  ακυρώνεται, γιατί όλοι εξηγούν την εξέλιξη της ιστορίας από το σύστημα παρατήρησής τους –κάποιος τόνισε ότι η κατανόηση του Ρασομόν προϋποθέτει την κατανόηση της θεωρίας της σχετικότητας του Αϊνστάιν.

.

Β) Ο Κουροσάβα της Δύσης

Οι ξένοι κινηματογραφιστές πρόσεξαν αμέσως τον ιδιοφυή και εμπνευσμένο Ιάπωνα σκηνοθέτη. Μπέργκμαν, Πολάνσκι, Μπερτολούτσι, Φελλίνι, Κόππολα, Σπήλμπεργκ, Σκορτσέζε, Τζ. Λούκας και τόσοι άλλοι δηλώνουν θαυμαστές του, αναγνωρίζουν την ποιότητα και αξία του. Το ίδιο και τόσοι άλλοι κινηματογραφικοί δημιουργοί στην Ιαπωνία και στην υπόλοιπη Ασία.

Αρκετοί άρχισαν να τον μιμούνται, να τον αντιγράφουν, οι καλύτεροι να τον οικειοποιούνται. Αρχίζει να δημιουργείται ένα νέο κεφάλαιο: «Ο Κουροσάβα της Δύσης», πως η Δύση επηρεάστηκε από αυτόν. Εκτός από τις έμμεσες επιδράσεις και μιμήσεις υπάρχει και το πιο άμεσο, η αντιγραφή και αναπαραγωγή των έργων του.

Οι Εφτά σαμουράι (1954), που η υπόθεσή τους εξελίσσεται στην Ιαπωνία του 1587, μεταφέρονται από το Χόλυγουντ στην αμερικανική ήπειρο, δημιουργείται το γουέστερν Και οι εφτά ήσαν υπέροχοι του Τζων Στάρτζες. Αργότερα, το 1980, σε αμερικανική ταινία επιστημονικής φαντασίας (Jimmy T. Murakami, Battle Beyond the Stars) η δράση των ηρώων του έργου Οι εφτά σαμουράι και του έργου Και οι εφτά ήσαν υπέροχοι μεταφέρεται στον εξωγήινο χώρο, σε έναν πλανήτη με το όνομα Ακίρ (φόρος τιμής στον Ακίρα Κουροσάβα).

Το έργο Γιοζίμπο (1961) μεταφέρεται στο αμερικανικό γουέστ από τον Σέρτζιο Λεόνε με το έργο Για μια χούφτα δολάρια (1964), με πρωταγωνιστή τον Κλιντ Ήστγουντ και αργότερα, το 1996, ο Ουόλτερ Χιλλ με το έργο του Last man standing, εκδιπλώνει την υπόθεση στον υπόκοσμο του μεσοπολέμου, με πρωταγωνιστή τον Μπρους Γουίλις. Τα άλογα της ταινίας του Σέρτζιο Λεόνε τα αντικαθιστούν τώρα τα αυτοκίνητα του μεσοπολέμου. Η πλοκή του Γιοζίμπο παραμένει η ίδια.

Ο σκηνοθέτης Μάρτιν Ριτ με το έργο του The outrage, που προβάλλεται το 1964, με πρωταγωνιστή τον Πωλ Νιούμαν, μεταφέρει στον χώρο του γουέστερν το έργο Ρασομόν. Η ιαπωνική επαρχία του 12^ου αιώνα μετατρέπεται σε αμερικανικό πεδίο του 1870. Και ο Τζ. Λούκας αναγνώρισε τις οφειλές του στην ταινία του Κουροσάβα, Το κρυμμένο φρούριο (1958), ότι τον επηρέασε όταν γύρισε το έργο του Ο πόλεμος των άστρων. Ταυτόχρονα έχουμε και αλλα έργα βασισμένα στις ταινίες του Κουροσάβα, που γυρίστηκαν από Ιάπωνες και άλλους σκηνοθέτες της Ασίας.

Πέραν, όμως, από αυτές τις εμφανείς και διακηρυγμένες αναπαραγωγές και επιδράσεις έχουμε ακόμη και αρκετές άλλες σε τηλεοπτικές παραγωγές και σε κινούμενα σχέδια. Μα το κυριότερο είναι η επίδραση, εμφανής ή και πιο υπόγεια, που άσκησε ο Κουροσάβα στους κινηματογραφιστές της Ευρώπης, της Αμερικής και του άλλου κόσμου.