Αγαπητέ μου
Γνωρίζοντας το ερευνητικό σου μεράκι και την ακάματή σου έφεση μελέτης για τα αθυρόστομα και τα «ου φωνητά» της κυπριακής ζωής, σπεύδω να σου μεταφέρω μερικές πληροφορίες, για το θέμα αυτό. Η ελληνική Κύπρος είναι μικρή όμως το πολιτιστικό της βάθος και το εύρος των πολιτιστικών της εκφάνσεων είναι τόσο μεγάλα, που παραμένει ανεξάντλητη.
Θυμάμαι, λοιπόν, που κατά την περίοδο του 1955 – 59 στους γάμους γινόταν κάποτε και τούτο: Όταν έφευγε ο πολλής κόσμος και έμενε ο στενός κύκλος των οικογενειών που πάντρευαν τα παιδιά τους, κάποιοι ξεθάρρευαν και άρχιζαν κάποτε τα τραγούδια του αγώνα και, σπανίως, τα αθυρόστομα.
Ρε Γρίβα το αυτόματο να μην το παραδώσεις
γιατί μας υποσχέθηκες να μας ελευθερώσεις
Ή, ακόμη:
Ρε Χάρτινγκ το μουστάκι σου να πας να το πουλήσεις
για ν’ αγοράσεις άχυρο τους Άγγλους να ταΐσεις.
«Χτες, στον γάμο, αργά, είπαν και τραγούδια για τον αγώνα», ακούαμε κάποτε να λέγεται ψιθυριστά, και να τα καλύπτει όλα ατμόσφαιρα μύθου και υπέρβασης. Ήμασταν τότε πεντάχρονα παιδιά, ό,τι ακούαμε μας αποτυπωνόταν βαθιά μέσα μας. Κάποτε, ακούαμε ότι είπαν και δίστιχα «από τα άλλα». Ο όρος «τα άλλα» σήμαινε: από τα αθυρόστομα. Και τότε πλανιόταν πάνω απ’ αυτή την πληροφορία κάτι το ριγηλό και μυστηριώδες, ένα ανατρίχιασμα του φύλου. Θυμάμαι κάποιο κομμάτι αυτής της στιχουργικής πανδαισίας, που ένα μεγαλύτερο παιδί μού το μετέφερε τότε, με κοφτό ρυθμό, όχι με τον πιο αργόσυρτο που χαρακτηρίζει τα κυπριακά δεκαπεντασύλλαβα δίστιχα.
Η Αννού και η Α[υγ]ούστα
είχαν το μεσ’ στην αμπούστα.
Ακόμη: Τα αθυρόστομα και «ου φωνητά» τα μελέτησαν και τα μελετούν συνήθως οι άντρες, που καταγράφουν ήθη και συνήθειες του αντρικού πληθυσμού τον οποίο γνωρίζουν καλύτερα και με τον οποίο συζητούν πιο εύκολα και έτσι εκδιπλώνονται καλύτερα οι μνήμες και τα διάφορα στοιχεία και αποτυπώνονται οι εκμυστηρεύσεις. Όμως, και για το θέμα αυτό, πρέπει να συνυπολογίσουμε και τη γυναικεία συνεισφορά. Οι μελετητές των αθυρόστομων, όπως είπαμε σχεδόν όλοι άντρες, δεν μπορούν να προσπελάσουν το χώρο αυτό της γυναικείας κατάθεσης. Κι όμως στις γυναικείες παρέες, στα νυχτέρια των γυναικών για διάφορες δουλειές, στις συναναστροφές τους στις διάφορες αγροτοποιμενικές ασχολίες, υπήρχε και η έκφραση των γυναικείων αθυρόστομων. Μπορώ να επιμαρτυρήσω γι’ αυτό. Ως υστερότοκος ήμουνα πέριξ της μάνας μου για αρκετά χρόνια. Στις αγροτικές κοινότητες τα πρώτα παιδιά απογαλακτίζονταν από τη μάνα τους, και την πέριξ του φουστανιού της ζωή, πολύ γρήγορα. Η ίδια η μάνα τους τα ωθούσε να ξεφύγουν και να αυτονομηθούν, για να μπορέσει να αναλάβει το μεγάλωμα του επόμενου παιδιού της. Εγώ, λοιπόν, ως υστερότοκος παρέμεινα δίπλα από τη μάνα μου μέχρι τα πεντέμισι, σχεδόν μέχρι να πάω δημοτικό. Συνεχώς έλεγαν αθυρόστομα όμως τα μικρά παιδιά τους (συνήθως στο βυζί ή δυο τριών χρονών τα μεγαλύτερα) δεν καταλάβαιναν τίποτε. Ούτε κι εγώ καταλάβαινα. Όμως, επειδή ήμουν μεγαλύτερος, αντιλαμβανόμουν ότι κάτι ξεχωριστό θα έλεγαν γιατί ένιωθα κάποιον δισταγμό ή με κοίταζαν λίγο και μετά το εκφωνούσαν [σκέφτονταν: καταλαβαίνει αυτό το νιάνιαρο ή όχι;]. Να όταν στα νυχτέρια έπαιρναν την κάψα του βαμβακιού για να βγάλουν το βαμβάκι από μέσα έλεγαν στις μικρότερες: να το κάνεις «ως κύσθον εξυρισμένον». Δηλαδή νε βγάλουν όλο το βαμβάκι, να μην αφήσουν τίποτε, και η κάψα να μείνει ολόγυμνη όπως το ξυρισμένο αιδοίο.
Το σημαντικότερο: επειδή εγώ τα άκουσα σε πιο μεγάλη ηλικία, αρκετά τα θυμήθηκα αργότερα όταν μεγάλωσα ή πονήρεψα και αντιλήφθηκα ότι ήσαν ερωτικού περιεχομένου, αθυρόστομα που αναφέρονταν στα γεννητικά όργανα ή την ερωτική μείξη. Ένα παράδειγμα: Κάποια ανέφερε ότι το πολύ ψήσιμο χαλά το κρέας και ότι το καλύτερο είναι να μη βαρυψήνεται γιατί είναι, έτσι, πιο θρεπτικό. Η μάνα μου είπε ότι αφού όσο πιο ωμό τόσο πιο θρεπτικό το κρέας τότε η Σταυρούλα (που ήταν τότε στον τελευταίο μήνα της εγκυμοσύνης της, με κοιλιά που έφτανε στο πηγούνι της) πρέπει να έφαγε ωμό κρέας για να παχύνει τόσο. Γελούσαν όλες ευφρόσυνα, χαζογελούσα κι εγώ εναρμονισμένος στο κλίμα αυτό, όμως δεν είχα καταλάβει τίποτε. Αργότερα, ύστερα από πολλά χρόνια, όταν ξαφνικά ήρθε η ανάμνηση αυτή τότε αντιλήφθηκα το σεξουαλικό περιεχόμενό της. Τότε κατάλαβα και άλλα πειράγματα και αναφορές, υπονοούμενα και ευθέως λεγόμενα.
Συμπέρασμα:
Αναζητούνται γυναίκες που θα σπάσουν το κέλυφος που καλύπτει το θέμα της γυναικείας αθυροστομίας και των γυναικείων «ου φωνητών» και θα μελετήσουν αυτόν τον πλούτο συντείνοντας έτσι στην αυτογνωσία μας. Φοβάμαι ότι χάθηκε καιρός και πολλά από αυτά, που χαρακτήριζαν, σε παλαιότερες εποχές, το ήθος, το έθος και τις συνήθειες του γυναικείου πληθυσμού για το θέμα αυτό έχουν ξεχαστεί και απολεσθεί.
Με την αγάπη μου πάντα
Σάββας Παύλου 