Παγκοσμιοποίηση και κορόιδα

Παγκοσμιοποίηση και κορόιδα

«Κάθε χωριό έχει τον τρελό του και αν δεν έχει τον φτιάχνει». Πώς εξ άλλου θα περνούσε η ώρα στις παλιές αγροτοποιμενικές κοινότητες, που ζούσαν στους αργόσυρτους ρυθμούς τους, χωρίς τα σύγχρονα μέσα, έντυπα και ηλεκτρονικά,  μαζικής ψυχαγωγίας, ενημέρωσης και απασχόλησης; Η ζωή του κάθε χωριού περιοριζόταν στα σύνορά του, χωρίς οποιοδήποτε εξωτερικό ερέθισμα, έπρεπε λοιπόν, εκ των ενόντων, όπως λέμε εμείς οι παλιοί φιλόλογοι, να δοθούν λύσεις,  κάποιος να είναι ο βλάκας, το κορόιδο, ο τρελός του χωριού, για να εκτονώνονται οι κάτοικοι με το πείραγμα και την πλάκα, να περνούν τον καιρό τους. Αναλάμβανε ένας αυτόν το ρόλο, είτε γιατί ήταν κορόιδο είτε γιατί τον ωθούσαν να γίνει, έτσι βοηθούσε στην αρμονική και ισορροπημένη ζωή του χωριού.

Η έννοια του κορόιδου, αλλάζει ανάλογα με τις κοινωνικές συνθήκες, ανασημασιολογείται, μεταμορφώνεται. Σήμερα, μέσα στα εκατοντάδες εκατομμύρια μαζικά και ανώνυμα πλήθη της παγκοσμιοποίησης και του διαδικτύου, τα κορόιδα εντοπίζονται με άλλο τρόπο. Αναφέρομαι σε προσωπική εμπειρία: Πριν λίγο καιρό στο ηλεκτρονικό μου ταχυδρομείο βρήκα ένα χαρμόσυνο μήνυμα.  Συγχαρητήρια, μου ανέφεραν, έχει γίνει ηλεκτρονική κλήρωση από εκατόν περίπου χιλιάδες ηλεκτρονικές διευθύνεις και βγήκα πρώτος νικητής, έτσι έχω κερδίσει το ποσόν των δύο εκατομμυρίων δολαρίων!  Έπρεπε, να αποστείλω απάντηση, ηλεκτρονικά ή τηλεφωνικά, για τα περαιτέρω. Έκανα το λάθος και ανταποκρίθηκα, περισσότερο για να διερευνήσω τι κομπίνα στήνεται με αυτά τα μηνύματα (αυτό αν θέλετε το πιστεύετε, μπορείτε να σκεφτείτε ότι γλίστρησα στην παγίδα κι έδρασα ως κορόιδο). Τηλεφώνησα λοιπόν σε έναν αριθμό της Αγγλίας και μου απάντησαν ότι πρέπει να τους δώσω τον αριθμό του λογαριασμού μου καθώς και  δύο χιλιάδες δολάρια για τα συναφή έξοδα αυτής της κλήρωσης και της μεταβίβασης του ποσού και αυτοί θα μου εμβάσουν στο λογαριασμό μου τα δύο εκατομμύρια δολάρια. Απάντησα με το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: Είμαι γενναιόδωρος, δεν χρειάζεται να σας στείλω δύο χιλιάδες, κρατήστε 200 χιλιάδες δολάρια απ’ αυτά που κέρδισα και στείλετέ μου τα υπόλοιπα ένα εκατομμύριο οκτακόσιες χιλιάδες. Δεν επικοινώνησαν ξανά μαζί μου.

Έκτοτε όμως πήρα δεκάδες άλλα παρόμοια μηνύματα. Χήρες από την Αφρική που δεν τους επιτρέπουν τα καθεστώτα των χωρών που ζουν να μεταφέρουν δεκάδες εκατομμύρια δολάρια από την περιουσία του συζύγου και ζητούσαν έναν λογαριασμό στο εξωτερικό να τα μεταφέρουν, ταμίες σε Τράπεζες του τρίτου κόσμου που ανακάλυψαν δεκάδες εκατομμύρια σε άγνωστους λογαριασμούς τεθνεώτων χωρίς κληρονόμους και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις και ζητούσαν πάλιν έναν λογαριασμό στο εξωτερικό για να τα εμβάσουν. Σε όλα υπόσχονταν μερίδιο που πλησίαζε το  είκοσι με τριάντα τοις εκατόν. Αν ακολουθούσα αυτά που μου ζήτησαν θα ήμουν σήμερα, σύμφωνα με τις υποσχέσεις τους, κάτοχος πέραν των εκατόν εκατομμυρίων δολαρίων.

 Φαίνεται ότι διάφοροι μηχανισμοί παγκόσμιας εμβέλειας, με έδρα συνήθως στις ΗΠΑ και στην Αγγλία,  προσπαθούν να εντοπίσουν κορόιδα μέσα από τον παγκόσμιο ηλεκτρονικό ιστό, οι κομπίνες στήνονται πια ηλεκτρονικά. Αν ανταποκριθεί κάποιος, αρχίζουν οι διαδικασίες αγκιστρώματός του. Και αν αρνηθεί στην εξέλιξη, επιμένουν με νέα μηνύματα ελπίζοντας ότι κάποτε θα δαγκώσει το δόλωμα. Και στατιστικά να το εξετάσει κάποιος, από τις δεκάδες χιλιάδες στους οποίους απευθύνονται, μέσω του Ίντερνετ, κάποιοι θα τσιμπήσουν και η δουλειά θα αποφέρει τα κέρδη της.

Τα γράφω, ω συμπατριώτες της γλυκείας νήσου Κύπρου, ως προειδοποίηση. Ψάχνουν για κορόιδα από παντού. Η μεγαλύτερη, φυσικά, κομπίνα, για μαζική ανεύρεση κορόιδων από Αμερική και Αγγλία έγινε με το σχέδιο Ανάν. Αν περνούσε αυτό το σχέδιο θα σημειωνόμαστε στο βιβλίο των ρεκόρ. Ότι, δηλαδή, ένας ολόκληρος λαός δέχτηκε να του τα πάρουν όλα, με υποσχέσεις για ψιχία στο μέλλον. Δηλαδή θα αποτελούσε την πιο μαζική ανεύρεση κορόιδων με τη μεγαλύτερη απόδοση κερδών για τους κομπιναδόρους Αμερικής και Αγγλίας.

Saint Lazarus of the Four Days. Μια μεταφραστική παρατήρηση για τον Οδυσσέα του Τζόυς

Στο 6^ο κεφάλαιο από τον Οδυσσέα του Τζόυς, κεφάλαιο που οι σχολιαστές του έργου το επιγράφουν «Άδης», υπάρχει το ακόλουθο απόσπασμα:

Your heart perhaps but what price the fellow in the six feet by two with his toes to the daisies? No touching that. Seat of the affections. Broken heart. A pump after all, pumping thousands of gallons of blood every day. One fine day it gets bunged up and there you are. Lots of them lying around here: lungs, hearts, livers. Old rusty pumps: damn the thing else. The resurrection and the life. Once you are dead you are dead. That last day idea. Knocking them all up out of their graves. Come forth, Lazarus! And he came fifth and lost the job. Get up! Last day! Then every fellow mousing around for his liver and his lights and the rest of his traps. Find damn all of himself that morning. Pennyweight of powder in a skull. Twelve grammes one pennyweight. Troy measure.

Ο Σωκράτης Καψάσκης το μεταφράζει ως ακολούθως:

Αγγίζει την καρδιά σου ίσως, αλλά τι αξία έχει για το φιλαράκο που βρίσκεται σε δύο μέτρα βάθος και με τα δάχτυλα των ποδιών να δείχνουν κατά τις μαργαρίτες. Άσ’ το, αυτό δεν μπορεί να το αγγίξει. Η έδρα των αισθημάτων. Ραγισμένη καρδιά. Στο κάτω-κάτω της γραφής πρόκειται απλώς για μια αντλία που τρομπάρει χιλιάδες γαλλόνια αίματος κάθε μέρα. Μια ωραία πρωία μπουκώνει και τρέχα γύρευε. Τόσα και τόσα βρίσκονται εδώ: πνεύμονες, καρδιές, συκώτια. Παλιές σκουριασμένες αντλίες· μην το συζητάμε. Η ανάσταση και η ζωή. Έτσι και πέθανες, πάει, πέθανες. Αυτή η εφεύρεση της Δευτέρας Παρουσίας. Η έγερση των νεκρών από τους τάφους τους. Λάζαρε, δεύρο έξω! Και κατέφθασε καθυστερημένος και έχασε τη δουλειά. Σήκω! Τελευταία μέρα σήμερα! Και τότε κάθε φιλαράκος να τρέχει να βρει το συκώτι του, το τσερβέλο του και τα υπόλοιπα από τα υπάρχοντά του. Τρομερά δύσκολο να τα βρει όλα, μέσα σ’ ένα πρωινό. Δώδεκα γραμμάρια σκόνης μέσα στο κρανίο του. Δώδεκα γραμμάρια και κάτι κόκκοι. Σταθμά της Τροίας.

Αναφερόμενος στις δυσκολίες της μετάφρασης του έργου ο Σωκράτης Καψάσκης έγραψε, ανάμεσα σε άλλα, και τα ακόλουθα, που σχετίζονται με το απόσπασμα αυτό και μας ενδιαφέρουν:

Στο επεισόδιο του “Άδη” υπάρχει η ακόλουθη φράση: “Come forth, Lazarus. And he came fifth and lost the job”. Η φράση έχει αποδοθεί ως εξής: “Λάζαρε, δεύρο έξω, Κι αυτός καθυστέρησε κι έχασε τη δουλειά”. Η δυσκολία βρίσκεται στη φωνητική ομοιότητα των αγγλικών λέξεων forth και fourth που σημαίνουν “έξω ή εμπρός” η πρώτη και “τέταρτος” η δεύτερη. Έτσι το πρώτο μισό της φράσης μπορεί να διαβαστεί διπλά, α) “Λάζαρε, δεύρο έξω”, αλλά και β) “Λάζαρε, έλα τέταρτος”. Οπότε το δεύτερο μισό, που περιέχει τη λέξη fifth, “πέμπτος”, διαβάζεται οπωσδήποτε ως “και ήρθε πέμπτος κι έχασε τη δουλειά”. Άλλη μια φορά το παιγνίδι με τις λέξεις έχει χαθεί. Αυτό που απομένει είναι η λογική εξήγηση.1

Πιστεύω ότι η επιλογή του Σ. Καψάσκη αποδυνάμωσε τα σημαινόμενα του Τζόυς και τις επάλληλες επιστρωματώσεις που έχει ο λόγος του Οδυσσέα με τις πολλές έμμεσες και άμεσες αναφορές, τα καταδηλούμενα και συμπαραδηλούμενα του κειμένου του, τις συσχετίσεις με πληθώρα άλλων κειμένων.2 Στην περίπτωση αυτή με την εκκλησιαστική γραμματεία που αναφέρεται στο Λάζαρο και την έγερσή του και τη σημασία του αριθμού τέσσερα στο θέμα αυτό. Στη Γραμματεία αυτή ο Λάζαρος αναφέρεται συνεχώς ως «Τετραήμερος» και «Τεταρταίος» λόγω τις τετραήμερης παραμονής του στον κόσμο των νεκρών. Στα άλλα θαύματα του Χριστού [ανάσταση του υιού της χήρας στη Ναϊν (κατά Λουκάν ζ11-17) και ανάσταση της θυγατέρας του Ιαείρου (κατά Λουκάν η41-56)] η έγερση των νεκρών έγινε λίγο μετά τον θάνατό τους και πριν μπουν σε τάφο. Στην περίπτωση του Λαζάρου είχε τοποθετηθεί σε τάφο και είχαν περάσει τέσσερις μέρες από τον θάνατό του. Στο Κατά Ιωάννην Ευαγγέλιο (ια 39) όταν ο Ιησούς ζητεί να πορευτεί στον τάφο του Λαζάρου η Μάρθα, αδελφή του τεθνηκότος, τονίζει: « Κύριε, ήδη όζει, τεταρταίος γαρ εστί».

Οι χαρακτηρισμοί τεταρταίος, τετραήμερος για τον Λάζαρο [στα αγγλικά Lazarus of the fourth days και the fourth day Saint Lazarus] αποκτούν τεράστια συμβολιστική συμπύκνωση, αφού η έγερση του Λαζάρου ύστερα από τετραήμερη παραμονή στον χώρο των νεκρών αποτελεί τη σημαντικότερη παρέμβαση του θείου στη θνητή διάσταση του ανθρώπου. Για τη χριστιανική εκκλησία η ανάσταση του Λαζάρου αναγγέλλει την ανάσταση των νεκρών η οποία έρχεται ως συνέπεια της Αναστάσεως του Κυρίου: «Λάζαρον τεθνεώτα τετραήμερον ανέστησας εξ Άδου, Χριστέ, προ του σου θανάτου διασείσας του θανάτου το κράτος και δι’ ενός προσφιλούς την πάντων ανθρώπων προμηνύων εκ φθοράς ελευθερίαν».

Στην εκκλησιαστική γραμματεία, στη λόγια και στη δημοτική παράδοση,3 αυτοί οι όροι επανέρχονται συνέχεια σε κάθε αναφορά στον Λάζαρο. Χαρακτηριστικά: Στον τάφο του Λαζάρου, στο Κίτιο της Κύπρου όπου εγκαταστάθηκε μετά την έγερσή του, η αρχαία παράδοση αναφέρει ότι οι Χριστιανοί ανέγραψαν: «Λάζαρος ο τετραήμερος και φίλος του Χριστού».

Παραθέτω ακόμη από το «Μεγαλυνάριον» του Αγίου Λαζάρου:

Ήγειρας Σωτήρ μου εκ τών νεκρών, Λάζαρον σον φίλον, τετραήμερον ως Θεός· όθεν Ιουδαίων, εξέστησαν οι δήμοι, της δόξης σου Σωτήρ μου, το μεγαλούργημα.

Ακόμη, από τον Κανόνα του Αγίου Λαζάρου, οι χαρακτηρισμοί αυτοί (τετραήμερος και τεταρταίος) επανέρχονται συνεχώς:

Νεκρόν τετραήμερον εξαναστήσας, Σωτήρ μου τον Λάζαρον, της φθοράς απήλλαξας, βραχίονι υψηλώ, και έδειξας ως δυνατός, την εξουσίαν σου.

Μάρθα, και Μαρία Κύριε, οδυρμοίς εβόων, Ίδε όν εφίλεις, τεταρταίος όζει, ει ής ώδε τότε, ουκ έθνησκε Λάζαρος, Αλλ’ ως αχώριστος παντί, τούτον ευθύς φωνήσας ήγειρας.

Του Πάθους τα σύμβολα, και του Σταυρού σου, Άδου την γνωρίσαι βουληθείς Αγαθέ, του άπληστον, γαστέρα ρήξας, ανέστησας ως Θεός, τον τετραήμερον.

Τίς οίδε, τίς ήκουσεν, ότι ανέστη, άνθρωπος νεκρός οδωδώς; Ηλίας μεν ήγειρε, καί Ελισσαίος, αλλ’ ουκ εκ μνήματος, αλλ’ ουδέ τεταρταίον.4

Το παιγνίδι των σημαινομένων στον Οδυσσέα με τη φωνητική ομοιότητα των λέξεων forth [έξω] και fourth [τέταρτος] θα μπορούσε να δοθεί περιφραστικά = Λάζαρε, δεύρο έξω τεταρταίος. Έτσι θα ακολουθήσει ομαλά το: Και κατέφθασε πέμπτος και έχασε τη δουλειά. Πέμπτος, δηλαδή καθυστερημένος, αφού υπερέβη κατά μία ημέρα τα χρονικά όρια των τεσσάρων ημερών του θαύματος. Έτσι η φράση αυτή, ανάμεσα στα συμφραζόμενά της, αναδεικνύει και τη γενικότερη στάση του Τζόυς που υπονομεύει την πίστη στη νίκη επί του κράτους του θανάτου.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Σ. Καψάσκης, Αντί προλόγου, Τζαίημς Τζόυς, Οδυσσέας, Αθήνα, Κέδρος, 1990, σ. 13.

2. Το κείμενο [Οδυσσέας του Τζόυς] περιέχει πλήθος αναφορές στον Σαίξπηρ, αλλά και σε όλη την ιστορία της αγγλικής και γενικότερα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας· δοκιμάζει βασικές ιδέες της ανατολικής φιλοσοφίας, του δυτικού μυστικισμού και της θεοσοφίας· ανατρέχει διαρκώς στην παράδοση του καθολικισμού, της ορθοδοξίας και του ιουδαϊσμού· αφομοιώνει τις απόψεις του Vico για τη γλώσσα και του Jung για τις αρχετυπικές μορφές· εξυπακούει πληροφορίες που αφορούν το πολιτισμικό και πολιτικό περιβάλλον της Ιρλανδίας των αρχών του αιώνα· αντλεί από την ιστορία και τους μύθους της μεσαιωνικής Ιρλανδίας· τέλος, επεξεργάζεται ένα πλήθος από αναφορές (συμβολικές κυρίως) στην ομηρική Οδύσσεια καθώς και αναφορές από άλλα έργα της αρχαιοελληνικής γραμματείας. Βλ. Άρης Μαραγκόπουλος, Ulysses, οδηγός ανάγνωσης, Αθήνα, Τόπος, 2010, σ. 12.

3. Βλ. Το τραγούδιν του Λαζάρου, επιμ. Παναγιώτης Βασιλείου, Κύπρος 2003: Κύριε και Διδάσκαλε και Δέσποτα Πανάγαθε,/ ο φίλος σας ο Λάζαρος τετραμερίς ευρίσκεται/ σήμερον εν τω μνήματι.

4. Θεός εί και άνθρωπος, επαληθεύων, τοις πράγμασι τα ονόματα, επέστης τω μνήματι, σαρκί ο Λόγος, και ήγειρας ως Θεός, τον τετραήμερον. /

 Την άστεκτόν σου πρόσταξιν, μη φέρων Ιησού, Άδης ο πολλούς δεξάμενος έπτηξε, και τεταρταίον όντα Λάζαρον, συν τη φωνή ζώντα, και ου νεκρόν εδίδου. /

Ω Ιουδαίων άνοια! ω πώρωσις εχθρών! τίς οίδε νεκρόν εκ τάφου εγείραντα; Ηλίας πάλαι εξανέστησεν, αλλ’ ουκ εκ μνήματος, αλλ’ ουδέ τεταρταίον. /

Ο τεταρταίος Λάζαρος Σωτήρ, ως ήκουσε, κάτω της φωνής σου αναστάς, ανύμνησέ σε, και γεγηθώς ούτως εβόα. Συ Θεός και Κτίστης μου, σε προσκυνώ και υμνώ, τον αναστήσαντά με.

«Με δαύτη μου να παρελάσω τη μπάντα». Ένα σκαριμπικό χάππενιγκ που δεν τόλμησα να διεκπεραιώσω

Στα έργα του Σκαρίμπα η εναλλαγή των ρόλων, η διπλή ταυτότητα, η παρενδυσία, αποτελούν προσφιλή θέματά του. Αντεραστές αποδεικνύονται ρομπότ, η μυστήρια γυναίκα που δέχεται την επιδαψίλευση θαυμασμού και ερωτοτροπίας είναι κούκλα της βιτρίνας και οι ήρωες του θιάσου σκιών κατεβαίνουν από τη σκηνή για να πάρουν την εμπειρία της ζωής. Και στο πεζό του «Το μουστάκι (του κ. Φρανσουά ντε λα Τουςς)» το ψεύτικο  μουστάκι αλλάζει χέρια και ο συνωμότης που θέλει να υποδυθεί τον ντε λα Τουςς και να διακηρύξει, σε διάλεξη στην Αθήνα, ότι  ο Μπαρίσκας που διαβιοί στη Χαλκίδα είναι μεγάλος ποιητής, υποκαθίσταται από κάποιον άλλο, πιο οργανωμένο συνωμότη, που ανεβαίνει στο βήμα υποδυόμενος αυτός τον ντε λα Τουςς, για να διακηρύξει ότι ο Μπαρίσκας είναι ένα ποιητικό μηδενικό.

Καλεσμένος στο Συμπόσιο για την ποίηση του Σκαρίμπα (Μέγαρο Μουσικής, 16 Ιανουαρίου 2012) σκέφτηκα ένα σκαριμπικής δεξιοσύνης χάπενινγκ. Θα υποδυόμουν ότι σύγχυσα τα χαρτιά μου και ότι διάβασα στην αρχή κείμενο από μια άλλη εισήγηση  που θα ανακοινωνόταν σε τρεις μέρες. Έτσι θα ακούονταν και μερικά λόγια που η αθηναϊκή προοδευτικώνυμη υποκρισία έθαβε ασμένως. Αυτό το απλό. Φτάνοντας στο Μέγαρο δεν το τόλμησα, ίσως γιατί φοβήθηκα ότι αυτό θα λειτουργούσε εις βάρος της κύριας εισήγησης για την ποίηση του Σκαρίμπα. Το κείμενο του σχεδιαζόμενου χάπενινγκ τώρα:

Με δαύτη μου να παρελάσω τη μπάντα

 

«Την Κυριακή θα ακούσουμε την μπάντα», αναφέρει ο Καρυωτάκης  στο ποίημά του «Πρέβεζα», γιατί η μπάντα και οι μαθητικές παρελάσεις αποτελούσαν δύο από τα βασικότερα στοιχεία του εν άστει πολιτισμού. Του πολιτισμού που άρχισε να αναπτύσσεται όταν οι πόλεις εξελικτικά έγιναν σημαντικά πληθυσμιακά κέντρα και δημιουργούσαν νέες εκφράσεις συλλογικού βίου, πολύ διαφορετικές από τις εκδηλώσεις του αγροτοποιμενικού περιβάλλοντος που χαρακτήριζαν την προηγούμενη περίοδο και βασίζονταν κυρίως στις θρησκευτικές εορτές και πανηγύρεις πέριξ του ναού. Τότε για τους νέους, μαθητές και μη, η μπάντα και η παρέλαση σήμαινε ανανέωση, νέο πνεύμα, εκσυγχρονισμό και μοντέρνα ζωή.  Μιλάμε, αρχικά, για τον δέκατο ένατο αιώνα.

Κι όμως συνεχώς σε ποικίλα δημοσιεύματα, πρόσφατα και σε κείμενο από διδάσκοντες στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, θεωρούν ότι οι παρελάσεις εισήχθησαν, εγκαινιάσθηκαν και δρομολογήθηκαν από τον Μεταξά στα πλαίσια του στρατοκρατικού πνεύματος του καθεστώτος του. Το σημαντικό δεν βρίσκεται εδώ, ιδεοληψίες και ανυπόστατα αποτυπώνουν πολλοί. Το σημαντικό βρίσκεται αλλού: στο ότι εκατοντάδες ερευνητές, που αναδιφούν έντυπα του 19^ου αιώνα και των αρχών του 20^ου, για την συγκρότηση των διαφόρων μελετών τους, έχουν εντοπίσει εκατοντάδες αναφορές για μαθητικές παρελάσεις, ακόμη και  πριν ο Μεταξάς γεννηθεί, ή ακουστεί το όνομά του. Όμως κανένας δεν βγήκε να το τονίσει αυτό, να διορθώσει τους ιδεοληπτικούς ή τους λανθασμένους. Αλήθεια  είχε πέσει τόσος φόβος στην Ελλάδα;

Ωχ! με συγχωρείτε, σύγχυσα τα χαρτιά μου, αυτό είναι το κείμενο για την μεθαυριανή εισήγηση στο Εναλλακτικό Βιβλιοπωλείο.

Α! το βρήκα.  Να το κανονικό,  για σήμερα, κείμενο:

Με δαύτη μου να παρελάσω τη μπάντα

Την Κυριακή θα ακούσουμε την μπάντα, αναφέρει ο Καρυωτάκης στο ποίημά του Πρέβεζα, αναδεικνύοντας ένα στοιχείο του νέου συλλογικού τρόπου ζωής της ελληνικής πόλης που όμως δεν τον αγγίζει, το βλέπει αποστασιοποιημένα, με ανία. Για να προσεγγίσουμε την ποίηση του Σκαρίμπα είναι καλό να  δούμε στην ποίησή του, αντιστικτικά, το θέμα της μπάντας.

Όταν τα λάθη του και οι γκάφες του, φτάνουν κρατώντας τρουμπέτες και βιόλες , ένας θίασος «λίγον τι από αλήτες/ μουζικάντες μεθυσμένους και φάλτσους», και συγκροτούν μια μπάντα για να παρελάσουν στο δρόμο, με τον ίδιο μαέστρο.

Το ποίημα περιγράφει, ή μάλλον ο Σκαρίμπας αυτοπεριγράφεται …..[ακολουθούσε η εισήγηση που διαβάστηκε στο Μέγαρο Μουσικής, τη Δευτέρα 16 Ιανουαρίου 2012].

Άγιος Σωζόμενος ή η αυτοαναίρεση

Άγιος Σωζόμενος ή η αυτοαναίρεση

ο ηττημένος αποδεχόμενος όψιμα την ιδεολογία του νικητή γίνεται συχνά

ο γελοιωδέστερος και γλοιωδέστερος φορέας της

(Παναγιώτης Κονδύλης, Από τον 20ο  στον 21ο αιώνα, Εκδόσεις Θεμέλιο, σ. 8)

Τα ιστολόγια και ο διάλογος που αποτυπώνεται σε αυτά, έξω από τους κομματικούς, πολιτικούς, κοινωνικούς και άλλους ελέγχους, αποτελούν ένα καλό δείγμα της άμεσης έκφρασης, του επιπέδου των συζητήσεων, της επιχειρηματολογίας, των στάσεων και νοοτροπιών, της ευαισθησίας αλλά και της γνώσης γύρω από ένα θέμα. Ψάχνοντας ή τυχαία πέφτοντας, σε διάφορα ιστολόγια, διαπίστωσα ότι τα πράγματα στο θέμα της κυπριακής ιστορίας είναι χειρότερα από την επίσημη εκδοχή, οι αδέσμευτοι και άνευ εξαρτήσεων Κύπριοι γράφουν με μεγαλύτερη δουλοπρέπεια, γράφουν ανοησίες, είναι ευπειθείς σε ό,τι επιβάλλει η ισχύς της διεθνούς ελίτ. Αρχίσαμε να λέμε την ιστορία μας όπως μας επιβάλλεται, από διάφορα κέντρα, να τη λέμε.

Φέρνω παράδειγμα. Σε ένα ιστολόγιο αναφερόμενο στον Άγιο Σωζόμενο: «Όσοι γνωρίζουν την ιστορία του τουρκοκυπριακού χωριού (που τερματίστηκε με τη σφαγή των κατοίκων του κατά τα αιματηρά γεγονότα του ’63)» γράφει ο φέρελπις Κύπριος αναλυτής. Σε άλλο ιστολόγιο, αναφερόμενο στο ίδιο εγκαταλελειμμένο χωριό, καταφέρεται εναντίον των Ελληνοκυπρίων που ορμούσαν τότε, το 1963, εναντίον των τουρκοκυπριακών χωριών και τα διέλυαν με σφαγές και σε τρίτο καταγράφονται και τα ακόλουθα:  «Γνώρισα το εγκατελειμένο χωριό πρόσφατα σε κάτι γυρίσματα που κάναμε εκεί. Μου είπαν πως αν πας βράδυ ακούς ακόμα τις κραυγές των σκοτωμένων τουρκοκυπρίων! Περίεργοι αυτοί οι λαϊκοί θρύλοι… Πάντως είδα πολύ κόσμο να πηγαίνει στο εκκλησάκι και να ανάβει ένα κεράκι. Αναρωτήθηκα αν υπήρχαν ανάμεσά τους και κείνοι που ζητούσαν συγχώρεση…»

Δυστυχώς για όλους τους προηγούμενους  υπάρχουν τόσες μαρτυρίες για το τι έγινε στον Άγιο Σωζόμενο που αποδεικνύουν ότι τα πράγματα είχαν άλλη εξέλιξη και ερμηνεία, ακόμη και ανταποκριτής του ΤΙΜΕ παρακολούθησε τη μάχη και έγραψε σχετικό δημοσίευμα  στο αμερικανικό περιοδικό, στις 14 Φεβρουαρίου 1964. Η μικρή Ιστορία του χωριού Άγιος Σωζόμενος είναι πολύ απλή και αποκαλύπτει τα μεγάλα που παίζονται στο Κυπριακό. Συγκεκριμένα επιβαίνοντες σε ένα όχημα οι Έλληνες πήγαν να θέσουν σε λειτουργία την τουρμπίνα της υδροδότησης του γειτονικού χωριού. Οι Τούρκοι πάνοπλοι τους πυροβόλησαν και σκότωσαν δύο και άλλους τραυμάτισαν. Αμέσως σήμανε συναγερμός για ενισχύσεις, μέσα στο κλίμα εκείνης της εποχής –μιλάμε για τις πρώτες μέρες του Φεβρουαρίου, ούτε σαράντα μέρες από τότε που ξεκίνησαν η ένοπλη αντιπαράθεση στο τέλος του Δεκέμβρη του 1963- και ακολούθησαν  συγκρούσεις. Μετά οι τουρκοκύπριοι του Αγίου Σωζόμενου μεταφέρθηκαν στη Λουρουτζίνα, όπως ήταν το σχέδιο της Άγκυρας για συγκέντρωσή τους σε θύλακες. Τελικός απολογισμός: Οι Έλληνες νεκροί ήσαν περισσότεροι από τους νεκρούς Τουρκοκύπριους.[1]

Για να κατανοήσουμε τα γεγονότα του Αγίου Σωζόμενου: Είναι χαρακτηριστικό ότι πριν ξεκινήσει οποιαδήποτε σύγκρουση είχαν σχεδιαστεί και δρομολογηθεί τα πάντα από το Επιτελείο της Άγκυρας, τι θα έκανε ο καθένας και που θα πήγαινε.  Στο χρηματοκιβώτιο  του τουρκοκύπριου υπουργού Γεωργίας Φαζίλ Πλουμέρ βρέθηκαν έγγραφα που καθόριζαν λεπτομερώς τις εξελίξεις που επιδίωκε ο τουρκικός σχεδιασμός. Για το θέμα της αμιγώς τουρκικής περιοχής έγραφε ότι: όταν θα άρχιζε η σύγκρουση η διασκορπισμένη σε όλο το νησί τουρκική κοινότητα έπρεπε να συγκεντρωθεί διά της βίας σε μια περιοχή και να υποχρεωθεί να την υπερασπιστεί. Η επιλογή της περιοχής εξαρτιόταν από το στρατηγικό σχέδιο που θα ετοίμαζαν οι ειδικοί.

Όπως ανέφερε και ο Καβάζογλου, που αργότερα δολοφονήθηκε από την ΤΜΤ: «Οι ιμπεριαλιστές για να προωθήσουν τους απαίσιους σκοπούς τους, δημιούργησαν το μύθο και το ψέμα πως είναι τάχα αδύνατον να συνυπάρξουν ειρηνικά οι δύο κοινότητες στην Κύπρο. Και με τη βοήθεια των πρακτόρων τους, ξεσπίτωσαν 20 χιλιάδες Τούρκους και τους μάντρωσαν σε τόπους που δεν διαφέρουν από στρατόπεδα συγκέντρωσης. Μια δράκα φασίστες, βοηθούμενοι από τους ιμπεριαλιστές και χρησιμοποιώντας όπλα και φασιστικές μεθόδους, άρπαξαν την ηγεσία της τουρκοκυπριακής κοινότητας. Αυτοί είναι υπεύθυνοι για τα βάσανα του τουρκοκυπριακού πληθυσμού».

Κι όμως μιλάνε μερικοί για σφαγές στον Άγιο Σωζόμενο, σε μια πλήρη πλαστογράφηση του ιστορικού γεγονότος που για να βγάλει, πάλι, εγκληματίες τους Έλληνες αγνοεί, ή καμώνεται ότι αγνοεί, ότι οι ένοπλοι Τουρκοκύπριοι ήρξαντο χειρών αδίκων, σκοτώνοντας πρώτοι και ότι στο σύνολο των απωλειών το θύματα της ελληνικής πλευράς είναι περισσότερα. Πώς γίνεται να θεωρούνται σφαγείς οι άνθρωπο που σκοτώθηκαν πρώτοι και είχαν περισσότερα θύματα μόνο οι Κύπριοι αναλυτές μπορούσαν να το καταφέρουν.  Και γιατί ακούγονται μόνο οι κραυγές των σκοτωμένων Τουρκοκυπρίων, οι άλλοι που σκοτώθηκαν πρώτοι δεν κραύγασαν;

Πρέπει να συνυπολογιστεί το ότι ο Άγιος Σωζόμενος ήταν ένα μικρό χωριό με 197 κατοίκους, 172 Τουρκοκύπριοι και 25 Ελληνοκύπριοι.  Αν έμεναν εκεί δεν μπορούσαν να έχουν τη λογική του θύλακα, λογική που επέβαλλε η Τουρκία ότι δεν μπορούν να ζήσουν μαζί με τους Έλληνες και έπρεπε να βρίσκονται περιχαρακωμένοι, με φρουρές και φυλάκια. Προκαλώντας, λοιπόν, το επεισόδιο με τους νεκρούς Έλληνες έσπερναν τον τρόμο στην ελληνοκυπριακή πλειοψηφία, εξανάγκαζαν όλους τους Τουρκοκύπριους της κοινότητας να στοιχηθούν με το μηχανισμό της ΤΜΤ αφού η ένταση λόγω του γεγονότος θα επέβαλλε αντίποινα και αντιπαράθεση, μετά οδήγησαν τους κατοίκους στο κοντινότερο θύλακα επαυξάνοντας τους κατοίκους του και τις στρατιωτικές του δυνατότητες. Ακόμη μεταφέροντας τους Τουρκοκύπριους βοηθούσε στην περισσότερη ένταξή τους στις λογικές της τουρκικού επεκτατισμού, Ας μη ξεχνάμε ότι στο τουρκοκυπριακό χωριό με το όνομα ενός χριστιανού αγίου οι Τουρκοκύπριοι κάτοικοί του ήξεραν ελληνικά, φαίνεται ότι είχαν προϊστορία λινοβαμβάκων, μεταφερόμενοι στον θύλακα εκτουρκίζονται πλήρως και αποκτούσαν στενότερους δεσμούς με τα σχέδια της Άγκυρας.

Όλες οι λογικές της Τουρκίας επιτεύχθηκαν στην υπόθεση Αγίου Σωζόμενου, πράγματι πέτυχε όλους τους στόχους της. Το πιο σημαντικό που δεν το συνυπολόγιζε το τουρκικό κατεστημένο, ούτε και στα πιο τρελά του όνειρα,  ήταν και η δημιουργία ενός εσμού ιστοριοδιφών και αναλυτών μέσα στην δοκιμαζόμενη ελληνική κοινότητα που θα επεξηγούσαν τις εξελίξεις σύμφωνα με την τουρκική λογική.

---

[1]) Βλ. και σχετική ειδησεογραφία: Τούρκοι στασιαστές προκάλεσαν χθες νέαν αιματηρή τραγωδία. Από ενέδρα εναντίον Ελλήνων παρά τον Άγιο Σωζόμενο. Τούρκοι στασιαστές ενεδρεύοντες παρά το τουρκικό χωριό Άγιος Σωζόμενος, πυροβόλησαν εναντίον διερχομένου αυτοκινήτου με αποτέλεσμα να φονευθούν δύο Έλληνες και να τραυματισθούν άλλοι πέντε (εφ. Η Χαραυγή, Λευκωσία, 7 Φεβρουαρίου 1964, σ. 1 και 5). Βλ. ακόμη: Άλλοι δύο ήρωες κηδεύθηκαν χθες θύματα της τουρκικής ανταρσίας (εφ. Η Χαραυγή, Λευκωσία, 9 Φεβρουαρίου 1964, σ. 1).

ΖΗΤΩΣΑΝ ΟΙ ΚΡΙΝΟΝΤΕΣ ΕΛΛΑΔΙΤΕΣ. Ένα άρθρο από τη συνεχή πάλη εναντίον της νεοκυπριακής βλακείας

Εισαγωγικό: Το σημείωμα αυτό επανέρχεται στην πρώτη σελίδα του ιστολογίου ύστερα από την κριτική του καθηγητή Χαρίδημου Τσούκα (διατυπωθείσα ευθαρσώς) και τις στενόμυαλες αντιδράσεις που δεν βλέπουν την ουσία της κριτικής και με έναν κοντόθωρο επαρχιωτισμό, αναπαράγοντας τα νεοκυπριακά στερεότυπα, κεντρώνουν στην καταγωγή του κρίνοντα.

       Σε εκδήλωση στην Πνευματική Στέγη Λευκωσίας, πριν από τριάντα και περισσότερα χρόνια, ζήτησε κάποιος να απαγορευτούν τα ελλαδικά βιβλία στην Κύπρο. Το επιχείρημά του ήταν ακαταμάχητο: Όταν έχουμε υπερπαραγωγή ενός προϊόντος, όπως μπανάνες ή πατάτες, απαγορεύουμε την εισαγωγή τους. Και στο θέμα των βιβλίων έχουμε αρκετούς Κύπριους συγγραφείς, δεν χρειάζεται να έρχονται βιβλία από την Ελλάδα!!! Την ίδια εποχή άλλοι ζήτησαν την απαγόρευση ελλαδικών θιάσων στην Κύπρο, για να μην τρώνε το ψωμί των ντόπιων. Όπως γράφτηκε χαρακτηριστικά στον κυπριακό τύπο για θίασο από την Ελλάδα που έφτασε κοντά στα Χριστούγεννα: «ήρθε για να φάει τη γαλοπούλα του Κύπριου ηθοποιού.» Οι Κύπριοι, λοιπόν, έπρεπε να μείνουν χωρίς προτάσεις και καταθέσεις θεατρικής παιδείας εκ μέρους των ελλαδικών θιάσων, για να ευωχούνται με γαλοπούλα μεγαλύτερου μεγέθους οι θιασάρχες και οι ηθοποιοί του νησιού.

Αργότερα είχαμε και διαδηλώσεις έξω από συναυλία μουσικού σχήματος από την Ελλάδα. Αίτημα των διαδηλωτών ήταν να σταματήσει η άφιξη Ελλαδιτών καλλιτεχνών για να δουλεύουν καλύτερα οι Κύπριοι καλλιτέχνες και μουσικοί. Έγραψα, τότε, το 1986, άρθρο στο περιοδικό Αυτοδιάθεση. Οξύτατο άρθρο, ότι οι διαδηλωτές αυτοί θέλουν την Κύπρο να παραμείνει θλιβερή επαρχία για να εναρμονίζεται με το δικό τους θλιβερό επίπεδο και ότι εμείς οι υπόλοιποι δεν δεχόμαστε την αποβλακωτική λογική τους και τον επαρχιώτικο απομονωτισμό, που ήθελαν να επιβάλουν, και ζητάμε τη συνεχή πολιτιστική επικοινωνία Κύπρου – Ελλάδας.

Αργότερα, ένας από τους σημαντικούς παράγοντες της κυπριακής πολιτικής ζωής, ζήτησε στο υπό ίδρυση Πανεπιστήμιο να διορίζονται/ προτιμώνται Κύπριοι. Έγραψα απάντηση σε εφημερίδα της Κύπρου ότι κριτήριο της πρόσληψης κάποιου στο Πανεπιστήμιο είναι κάτι πολύ απλό και ουσιαστικό: προσλαμβάνεται ο καλύτερος στο γνωστικό αντικείμενο που θα διδαχθεί, μακάρι λοιπόν να υποβάλουν αίτηση πολλοί από την Ελλάδα και το εξωτερικό, αν γνώριζαν την ελληνική που θα ήταν η γλώσσα διδασκαλίας των μαθημάτων, και ότι η αποκλειστική πρόσληψη, ή απλώς η προτίμηση Κυπρίων, σήμαινε διολίσθηση του κυπριακού πανεπιστημίου προς την οπισθοδρόμηση και τον επαρχιωτισμό.
Αργότερα, με θέμα τη μετάδοση των εκπομπών της Ελληνικής Τηλεόρασης στην Κύπρο, πολλοί κινητοποιήθηκαν εναντίον, γράφτηκαν άρθρα επί άρθρων και σε διακήρυξη, με αρκετές υπογραφές διανοουμένων της Κύπρου, ζήτησαν να μη πραγματοποιηθεί η κάλυψη της Κύπρου από την Ε.Τ., ανάμεσα σε άλλα γιατί αυτό …υπονομεύει την ανεξαρτησία της Κύπρου!!!. Έγραψα τότε για τους ευρύτερους εθνικούς και πολιτιστικούς λόγους της σύνδεσης με την Ε.Τ., ακόμη ότι στην εποχή της ελεύθερης ροής των πληροφοριών, της δορυφορικής και του διαδικτύου, αυτά είναι ανόητα, της χειρίστης επαρχιακής αναδίπλωσης.

Τελευταία, με αφορμή κριτική των κυπριακών πραγμάτων από Ελλαδίτη καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Κύπρου ακούστηκε και τούτο: Ότι ως «φιλοξενούμενος» επί σειρά ετών στην Κύπρο δεν έπρεπε να ασκήσει κριτική στην υπηρεσία και το κράτος που τη στηρίζει και του δίνει τροφή, τόσο στην κυριολεξία όσο και μεταφορικά. Απίστευτο, όμως γράφτηκε.
Το δικαίωμα κριτικής είναι αδιαπραγμάτευτο για όλους, ιθαγενείς, πάροικους και ξένους. Θεωρώ αστείο, εν έτει 2006, να συζητήσουμε το θέμα αυτό. Ακόμη η κυπριακή κοινωνία έπρεπε να ευνοούσε και να ενθάρρυνε την κριτική των Ελλαδιτών που εργάζονται στο νησί. Γνωρίζουν και μελετούν τα κυπριακά πράγματα και ταυτόχρονα έχουν εκείνη την πρέπουσα αποστασιοποίηση που τους επιτρέπει να δουν τα δεδομένα της Κύπρου καλύτερα, από διάφορες οπτικές γωνίες, όταν εμείς έχουμε κολλήσει στον πολτό του φαινομένου, υπακούοντας πολλές φορές στις συμβάσεις της μικρής κοινωνίας στην οποία είμαστε ασφυκτικά ενταγμένοι. Οι κριτικές λοιπόν των Ελλαδιτών είναι ευπρόσδεκτες ακόμη και όταν μας πικραίνουν, ακόμη και αν είναι λανθασμένες. Οι κρίνοντες απλώς θα κριθούν.
Σκέφτηκα να απαντούσα εκτεταμένα στη λογική αυτή που θέλει να αποτρέψει την εμπλοκή των Ελλαδιτών στην κριτική της κυπριακής κοινωνίας, των θεσμών και των δρωμένων της. Αυτή η λογική της περιχαράκωσης, δυστυχώς, αποτελεί πια δομικό στοιχείο στη σκέψη ορισμένων κύκλων και εμφανίζεται κάθε λίγο με διάφορες μορφές και τρόπους, από την άλλη όμως είναι γενικά παρωχημένη, για να μην πω θνησιγενής. Ποιος ασχολείται σήμερα ή παίρνει στα σοβαρά τα επιχειρήματα εναντίον της σύνδεσης της Ελληνικής Τηλεόρασης με την Κύπρο ή εναντίον της άφιξης ελλαδικών θιάσων; Ακόμη λυπήθηκα και τον εαυτό μου που συνεχώς απασχολείται με τέτοια ζητήματα αντί να στρωθεί να γράψει κάποια φιλολογική μελέτη.
Έτσι κλείνω ευσύνοπτα και απλά. Στον καθηγητή Δημήτριο Τριανταφυλλόπουλο [που έκρινε και γι’ αυτό υπέστη τη νεοκυπριακή επίθεση] εύχομαι συνεχή καρποφορία στις κυπρολογικές του ενασχολήσεις, καταθέσεις και κριτικές.