ΑΠΟ ΤΟ ΡΕΥΣΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΣΤΗΝ ΑΠΟΛΙΘΩΣΗ ΤΟΥ ΕΝΤΥΠΟΥ
Άσκηση Δεοντολογίας και Πρακτικής
Το τυπωμένο άρθρο, στις σελίδες ενός περιοδικού ή μιας εφημερίδας, απολιθώνεται, αποτελεί ένα κλειστό κείμενο, τετελειωμένο, παραμένει ως έχει, όχι απλώς δύσκαμπτο, αλλά αναλλοίωτο. Η δημοσιοποίηση ενός σημειώματος /άρθρου/μελέτης σε ένα έντυπο είχε, πάντοτε, τον χαρακτήρα αποκοπής του ομφάλιου λώρου από τον συγγραφέα του. Πια, το κείμενο πρέπει από μόνο του να υπερασπιστεί τον εαυτό του, αυτόνομο και αύταρκες να αντιμετωπίσει τις σκέψεις και τους προβληματισμούς των αναγνωστών του. Έμενε, λοιπόν, απολιθωμένο στις σελίδες του εντύπου, μοναξιασμένο και αναλλοίωτο και μόνο η συμπερίληψή του σε έναν τόμο με διάφορα μελετήματα επέτρεπε στο συγγραφέα του να το φροντίσει, ξανά, να επιφέρει κάποιες αλλαγές για τη δεύτερη δημοσίευσή του, συνήθως ύστερα από χρόνια.
Το Ιστολόγιο αποτελεί ένα ελευθέριο και ρευστό όργανο έκφρασης και επιχειρηματολογίας, ευλύγιστο, με ανοικτές όλες τις δυνατότητες για προσθαφαιρέσεις και αλλαγές, έτσι το κείμενο τελεί εν διαρκεί επεξεργασία. Το κείμενο του ιστολογίου είναι και εκείνο δημοσιοποιημένο, πρόσφορο στους αναγνώστες του, όμως έχει συνεχώς και τον συγγραφέα του κοντά του, για να το φροντίσει ξανά και να το ενδυναμώνει. Υπάρχει μια παράξενη σχέση, ειδικά για τους παλαιότερους που γνώρισαν περισσότερο τις προηγούμενες εποχές, το κείμενο είναι και δημοσιοποιημένο στο ιστολόγιο του υπολογιστή, όπως η εκτύπωση σε έντυπο και ταυτόχρονα είναι στο συρτάρι του συγγραφέα, σαν ιδιωτικό κείμενό του για περισσότερη επεξεργασία. Αυτό το πάντρεμα: δημοσιοποίηση και ιδιωτικότητα του συγγραφικού συρταριού ταυτόχρονα, μόνο η ηλεκτρονική εποχή μας τα κατάφερε. Έχει, λοιπόν, το δημοσιοποιημένο κέιμενο του ιστολογίου τις μεγαλύτερες δυνατότητες δημοσιοποίησης, σε σχέση με τις δυνατότητες της δημοσιοποίησης σε ένα έντυπο με τον περιορισμένο αριθμό των τευχων που διακινεί, και έχει και τον πατέρα/συγγραφέα κοντά του για να συνεχίζει τη φροντίδα του και τη στοργή του, μήπως, μια κακεντρεχής σκέψη με πολιορκεί τώρα, θα φτάσουμε και σε κείμενα που δεν ενηλικιώνονται ποτέ;
Τα κείμενα του ιστολογίου αποτελούν πια άλλο τρόπο έκφρασης, με ιδιαίτερη και ξεχωριστή νοοτροπία και τακτική. Όπως αναφέρθηκε, ο συγγραφέας τα δημοσιοποιεί και επικοινωνεί με τους αναγνώστες του αλλά ταυτόχρονα έχει και το δικαίωμα να επιστρέφει και να τα φροντίζει συνεχώς. Σε παλιά και νέα κείμενα του ιστολογίου, που έχουν ανεβαστεί μάλιστα εδώ και χρόνια, ο ιστολογιούχος συνεχώς επεμβαίνει, βελτιώνει το κείμενο, διορθώνει λάθη που του ξέφυγαν, διορθώνει συντακτικές ασάφειες, προσθέτει καινούργια επιχειρηματολογία που ενισχύει την ήδη διατυπωμένη.
Τα μέσα παραγωγής και διακίνησης κειμένων δημιουργούν και καθορίζουν και πολλούς άλλους όρους, ομολογώ λοιπόν ότι όταν γράφω κείμενο για ένα περιοδικό υπάρχει μεγαλύτερη φροντίδα και επιμέλεια γιατί ξέρω ότι μόλις οδεύσει για τις σελίδες δημοσιοποίησης του δεν μπορώ πια να επέμβω ενώ τα κείμενα του ιστολογίου πολλές φορές γράφονται άνετα και πρόχειρα με το επιχείρημα της μελλοντικής βελτίωσής τους.
Και εδώ μπαίνουν δυο θέματα για συζήτηση:
- Το πρώτο είναι οι αναδημοσιεύσεις από το ιστολόγιο, όταν τα ρευστά και εν διαρκεί επεξεργασία κείμενα του ιστολογίου οδεύουν στις σελίδες ενός εντύπου και απολιθώνονται εκεί.
Πολλές φορές φίλοι με ειδοποιούν ότι είδαν κείμενό μου δημοσιευμένο σε κάποιο έντυπο, μια δημοσίευση που εγώ αγνοούσα, γιατί οι υπεύθυνοι του περιοδικού πήραν το κείμενο από τη ιστολόγιο.
Θεωρώ αυτές τις αναδημοσιεύσεις από το ιστολόγιό μου πολύ τιμητικές, ακόμη και αν διαφωνώ με τη γενικότερη πολιτική γραμμή του περιοδικού ή με την προσωπική στάση και νοοτροπία του εκδότη.
Το να απαιτεί ένας ιστολογιούχος να τον πληροφορούν και να του ζητούν άδεια για να αναδημοσιεύσουν από το ιστολόγιό του αποτελεί παραξενιά. Ιστολόγιο σημαίνει ελεύθερη ροή πληροφοριών, διάχυση της γνώσης και της άποψης, δεν μπορούμε από ένα μέσο που δίνει πρόσβαση σε κάθε άνθρωπο του πλανήτη, που επιτρέπει παραπομπές, αντιγραφές, συνδέσεις, αποστολές με ηλεκτρονκό ταχυδρομείο κ.λπ. να ζητούμε άδειες για αναδημοσίευση που θα τη διαβάσει το περιορισμένο κοινό ενός εντύπου.
Όμως για το θέμα των αναδημοσιεύσεων επιβάλλεται η διακήρυξη κάποιων κανόνων. Η δεοντολογία εν τέλει αποτελεί και μια πρακτική επιστήμη, γιατί εκτός από τη θεωρητική συνεισφορά της στο θέμα της συγκρότησης των κανόνων της για ένα θέμα, ταυτόχρονα ευκολύνει τα πράγματα, γιατί δίνει και τις οδηγίες σωστής διαχείρισης για να ξεμπερδεύουμε γρήγορα.
Πιστεύω, λοιπόν, ότι στο έντυπο πρέπει να δηλώνεται το ιστολόγιο από όπου λήφθηκε το κείμενο. Η αναφορά αυτή είναι μια θετική και απαραίτητη ενέργεια που συντείνει σε πολλά:
Α) Δίνει μια πολύ σημαντική πληροφορία στον αναγνώστη του περιοδικού
Β) Αποφεύγονται παρεξηγήσεις για προνομιακή ή για σχέση επιλογής του ιστολογιούχου με το έντυπο που αναδημοσιεύει
Γ) Προστατεύει τον συγγραφέα από παρεξηγήσεις. Είπαμε το κείμενο που ανεβάζεται στο ιστολόγιο γράφεται με διαφορετικές προδιαγραφές από το κείμενο που οδεύει στην «επισημότητα» του εντύπου. Έχει, λοιπόν, σημασία να γνωρίζει ο αναγνώστης ότι το περί ου ο λόγος κείμενο δεν γράφτηκε για να δημοσιευτεί σε σελίδες περιοδικού, έχει τη λογική του ιστολογίου.
2. Γι αυτό και πρέπει να δούμε ένα δεύτερο θέμα, την αναφορά στην ημερομηνία όταν λαμβάνεται από το ιστολόγιο για να οδεύσει στην μονιμότητα της σελίδας. Προσωπικά το βίωσα αυτό το θέμα πολύ έντονα όταν είδα σε περιοδικό ένα κείμενό μου από το ιστολόγιο όμως στη μορφή που είχε αναρτηθεί πριν από ενάμιση περίπου μήνα. Φαίνεται ότι οι υπεύθυνοι του περιοδικού σημείωσαν αυτό το κείμενο, ότι ταίριαζε με το στυλ του εντύπου, το αντέγραψαν και το έβαλαν στο αρχείο του περιοδικού για το επόμενο φύλλο. Όμως μέχρι να κυκλοφορήσει το επόμενο φύλλο του περιοδικού το κείμενο είχε βελτιωθεί, είχε συμπληρωθεί με καινούργια επιχειρηματολογία, έγινε, γενικά, μια μεγάλη επεξεργασία. Έτσι όταν το είδα δημοσιευμένο στη μορφή που είχε ενάμιση μήνα προηγουμένως, μου φάνηκε φτωχό και ότι πρόδιδε την τελική και επεξεργασμενη μορφή του.
Γι’ αυτό πιστεύω ότι πρέπει να αναφέρεται εκτός από το ιστολόγιο και η ημερομηνία αντιγραφής του. Δίνω τρία παραδείγματα:
Π.χ.: Κουτρούλης Σπύρος, Στίρνερ: Ο Μοναδικός και η Ιδιοκτησία του [=koutroulis-spyros.blogspot.com, 27/8/2011]
Φοίβος Σταυρίδης, Ψηφίδες [ΙΙΙ] Σημειολογικά παρεπόμενα [=Retalia et alia, 27/8/2011]
Σάββας Παύλου, Αρχαίοι Έλληνες Ένα του Ρένου και ένα του Μαρωνίτη [=savvaspavlou. wordpress.com, 27/8/2011]
Η αναφορά της ημερομηνίας αντιγραφής προστατεύει το έντυπο που αναδημοσιεύει γιατί κάποιοι, καλοπροαίρετα ή κακοπροαίρετα, μπορεί να τονίσουν/κατηγορήσουν ότι το κείμενο στο ιστολόγιο είναι διαφορετικό, άρα το έντυπο που αναδημοσιεύει δεν τηρεί τους κανόνες των αναδημοσιεύσεων, λογοκρίνει, σκόπιμα παραλείπει κάτι κ.λπ.. Ακόμη προστατεύει τον ιστολογιούχο από διάφορες άλλες παρεξηγήσεις.
Δίνουμε, τώρα, ένα άλλο κείμενο, με παρόμοιους προβληματισμούς. Κείμενο του Στέφανου Σταυρίδη, που δημοσιοποιήθηκε πριν από τέσσερα ολόκληρα χρόνια, έτσι τα συναισθήματά μου όταν έγραφα το κείμενο: «Από το ρευστό ιστολόγιο στην απολίθωση του εντύπου», ότι, δηλαδή, πρωτοδιατύπωνα πρωτοτυπα πράγματα και σκέψεις, ας θεωρηθούν άκυρα.
18 Σεπ 2007
Πόσο δικό μου είναι αυτό το μπλογκ;
Ακόμη μια ιδιαιτερότητα του Web (κατά κόσμον Internet): γράφεις, δημοσιεύεις, και μετά ξεγράφεις! Μπορεί εν τω μεταξύ κάποιος να κάνει copy-paste το κείμενο ή τη σελίδα σου, αλλά άμα θες μπορείς να εξαφανίσεις αυτά που δημοσίευσες. Στον χάρτινο κόσμο, το αντίστοιχο θα ήταν ο συγγραφέας ενός βιβλίου να έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει σε μια στιγμή, ως δια μαγείας, όλα τα αντίτυπα της έκδοσης που έχουν διανεμηθεί, ανεξάρτητα με το πού βρίσκονται (στην παρακάτω γειτονιά, στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ή στο άλλο ημισφαίριο – πάντως τα αντίτυπα των δικών μου εκδόσεων βρίσκονται σχεδόν όλα πολύ πιο κοντά, υπερβολικά κοντά, μέσα στα ντουλάπια μου, και μπορώ πολύ εύκολα να τα «αποσύρω»!).
Ούτε κι αυτό το ερώτημα είναι καινούργιο: κάτι που κάποιος γράφει, ανήκει στον συγγραφέα; (παραδοσιακά, το ερώτημα αφορά κείμενα που δεν εξέδωσε ο συγγραφέας ή κείμενα τα οποία δεν είχε πρόθεση να εκδώσει). Δεν ξέρω τι απαντήσεις έχουν δοθεί, αλλά στο κλασικό αυτό ερώτημα μπορώ να σκεφτώ μόνο δύο καθαρές απαντήσεις: «ναι» και «όχι» (δεν υπολογίζω τα «…μεν, αλλά…»). Το μεν «ναι» δίνει περισσότερο βάρος και σεβασμό στις προσωπικές επιθυμίες του συγγραφέα, ενώ το «όχι» στο σύνολο της λογοτεχνίας και της κληρονομιάς (ζήτω η υπεραπλούστευση).
Ωστόσο, στην περίπτωση των μπλογκ και των ιστοσελίδων, τα ερωτήματα διαφοροποιούνται κάπως, αφού τα κείμενα έχουν ήδη δημοσιοποιηθεί: ένα μπλογκ, π.χ., σε τι βαθμό ανήκει στον συγγραφέα και σε τι βαθμό στους χρήστες του Web; Πρόκειται για συνιδιοκτησία; Με το να γράφει κάποιος στο Web δεν εκχωρεί κανένα απολύτως δικαίωμα ιδιοκτησίας; (όπως ο «χάρτινος» συγγραφέας εκχωρεί το δικαίωμα ιδιοκτησίας του κειμένου – όχι της πνευματικής – στον αγοραστή του βιβλίου). Είναι ηθικά σωστό να αποσύρει ένας συγγραφέας το μπλογκ του; (πιστεύω πως ναι). Είναι ηθικά σωστό κάποιος αναγνώστης να κάνει copy – για προσωπική χρήση – ένα μπλογκ πριν αυτό σβηστεί; (πιθανόν – μπήκα λίγο στον πειρασμό, αλλά τελικά σεβάστηκα την επιθυμία του συγγραφέα των Υποθέσεων).
Τα ηθικά θέματα είναι πάντοτε λεπτά, θολά και γκρίζα. Γι’ αυτό και τα θέματα κόπιραϊτ παραμένουν εξίσου ασύλληπτα
Σάββας Παύλου 