ΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΥΠΟΚΟΡΙΣΤΙΚΑ

-Ένα σαντουιτσάκι, τυροπιτίτσα;

-Μια τυρόπιττα.

-Αναψυκτικάκι, ένα χυμούλη;

-Αναψυκτικό.

-Κοκακολίτσα;

-Κοκα κόλα.

Με ενοχλεί και με προβληματίζει ο υποκορισμός των πάντων στη σύγχρονη ελληνική έκφραση. Ο προηγούμενος διάλογος είναι καταγραμμένος όπως ακριβώς ειπώθηκε. Είχα μπει κουρασμένος και διψασμένος σ’ ένα τοστάδικο της Αθήνας και η κορασίδα με υπεδέχθη εύχαρις και προσηνής.

Ακούγοντας τα υποκοριστικά της σκέφτηκα ότι και σε μια άλλη περίοδο της ελληνικής γλώσσας είχαμε επέλαση της σμίκρυνσης, κάποτε κυριολεκτώντας, κάποτε «προς θωπείαν ή χλεύην»: τυρός > τυρίον >τυρί, όφις >οφίδιον > φίδι,  ρύαξ >ρυάκιον >ρυάκι. Σήμερα δεν τα αισθανόμαστε έτσι, τα θεωρούμε κανονικά ουσιαστικά, αγνοούμε την προηγούμενη υποκοριστικοποίηση και όταν θέλουμε να εκφράσουμε τη σμίκρυνση των πραγμάτων, λόγω τρυφερότητας, αλλά και κάποτε υποτιμητικά,  φτιάχνουμε καινούργια επί των παλιών υποκοριστικών: φρύδι – φρυδάκι, φίδι – φιδάκι. Κάποτε σκέφτομαι ότι αυτός ο υποκορισμός έγινε και μέσα στα πλαίσια απλοποίησης της γλώσσας που συνέβηκε στους αλεξανδρινούς χρόνους. Έτσι το όφις (του όφεως) της τρίτης κλίσεως έγινε δευτερόκλιτο: οφίδιον, οφιδίου. Το ίδιο και διάφορα άλλα περιττοσύλλαβα: η οφρύς (της οφρύος), έγινε το οφρύδιον (του οφρυδίου), το όμμα (του όμματος) έγινε το ομμάτιον (του ομματίου) ο όρχις (του όρχεος,  οι όρχεις) έγιναν το ορχίδιον, του ορχιδίου, τα ορχίδια. Έτσι έγινε και η ένταξή τους στην ομάδα των ονομάτων της γραμματικής που έχουν πιο ομαλή κλίση.

Μήπως όμως πρέπει να δούμε και άλλες παραμέτρους; Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν μιλάμε στα παιδιά χρησιμοποιούμε συνεχώς τον υποκορισμό: η τσαντούλα, η μαμάκα, το μολυβάκι σου. Έτσι  τα υποκοριζόμενα, στη συνομιλία με τα παιδιά, λειτουργούν ως απόσβεση του αιχμηρού, του τραγικού και του δύσκολου της ζωής. Με άλλα λόγια δημιουργούν έναν κόσμο γεμάτο παιγνίδια και ακίνδυνα πράγματα. Γιατί λοιπόν τα υποκοριστικά απλώνουν και καταλαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος όταν απευθυνόμαστε και σε θέματα πέραν της παιδικής ηλικίας, όταν αναφερόμαστε σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα κοινωνικά θέματα; Μήπως λοιπόν και η επέλαση της σμίκρυνσης στην Αλεξανδρινή περίοδο ήταν μια έκφραση νέων δυνατοτήτων της κοινωνίας (περισσότερη ηρεμία και ασφάλεια, περισσότερη ευημερία) που επιζητούσε μια άλλη μορφή επικοινωνίας, λιγότερο αιχμηρή και σκληρή; Κι αυτό γιατί ανακαθορίστηκαν οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και με τον περιβάλλοντα κόσμο; Ο Όμηρος δεν αγαπούσε τα υποκοριστικά, μιλούσε συνεχώς για τα ηρωικά και τα επηρμένα, οι Αλεξανδρινοί μπορούσαν να σου γράψουν στο πι και φι ποίημα ακόμα και για την οδοντογλυφίδα.

Ακόμα, η νέα επέλαση των υποκοριστικών μήπως σημαίνει ότι άλλαξε η ελλαδική κοινωνία;  Δηλαδή, αφήνοντας παλαιά πάθη και εθνικές περιπλοκές και τραγικές οριακές καταστάσεις, έφτασε σε νέο στάδιο ηρεμίας και καλοπέρασης, που ανασύρει συνεχώς στην επιφάνεια το φαινόμενο του υποκορισμού για μια νέα μορφή καθορισμού της πραγματικότητας και των κοινωνικών σχέσεων. Ή, μήπως, συμβαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό, τα υποκοριστικά λειτουργούν ως αναπλήρωση του άξενου και αποστασιοποιημένου που χαρακτηρίζουν τις σημερινές ανθρώπινες σχέσεις· ότι  χρησιμοποιώντας τα υποδυόμαστε μια τρυφερότητα και ένα πλησίασμα μεταξύ μας, που δεν υπάρχει;  Οι Κύπριοι έχουν δεχτεί όλες τις  εκφραστικές κατευθύνσεις της πανελλήνιας δημοτικής, αρνούνται μόνο τον υποκορισμό που τελευταία τη χαρακτηρίζει τόσο έντονα. Μήπως αυτό εξηγείται από το ότι η ψυχή της Κύπρου είναι βαριά, γιατί οι κάτοικοί της αισθάνονται ότι ζουν και θα ζήσουν σε σκληρές και αιχμηρές εποχές και τα υποκοριστικά δεν τους πάνε;

Το πράγμα έχει και άλλες οδυνηρές συνέπειες, απρόσμενες. Φίλος από την Κύπρο μου είπε για την πτώση και την αστυσία του όταν, ως γόνος αγροτοποιμένων που θεωρούσαν την ερωτική πράξη εκ μέρους του άρρενος ως πράξη δυναμισμού και επέλασης (την ξεπάτωσα, την ξέσκισα), ανέβηκε στο διαμέρισμα ωραίας Αθηναίας για τα περαιτέρω, ύστερα από επίμονο φλερτ την προτεραία. Τον είχε καλέσει στο διαμέρισμά της και με έπαρση κτύπησε το κουδούνι της αναλογιζόμενος ότι σε λίγη ώρα ακόμη μια επιτυχία θα κοσμούσε το στέμμα του. Στο κρεβάτι ξεκίνησαν τα ωραία, η Αθηναία καλλίπυγος και τανύσφυρος και εκείνος λάβρος και ορμητικός ροπαλοφόρος, οπόταν εκείνη  τον ρωτά. Θες γαμησάκι αμέσως ή να ξεκινήσουμε με μια πιπούλα;

Του ’πεσε αμέσως. Γιατί όλα ξαφνικά γίναν παιδικό δωμάτιο με παιγνιδάκια και μπιμπελό, έτσι αυτός κατέστη ανίκανος εις το ποιείν τα της Αφροδίτης.

-Με φάγαν τα υποκοριστικά, μου ειπε.

ΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΥΠΟΚΟΡΙΣΤΙΚΑ (Β’ εκδοχή)

ΤΑ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΑ ΥΠΟΚΟΡΙΣΤΙΚΑ

-Ένα σαντουιτσάκι, τυροπιτίτσα;

-Μια τυρόπιττα.

-Αναψυκτικάκι, ένα χυμούλη;

-Αναψυκτικό.

-Κοκακολίτσα;

-Κοκα κόλα.

Με ενοχλεί και με προβληματίζει ο υποκορισμός των πάντων στη σύγχρονη ελληνική έκφραση. Ο προηγούμενος διάλογος είναι καταγραμμένος όπως ακριβώς ειπώθηκε. Είχα μπει κουρασμένος και διψασμένος σ’ ένα τοστάδικο της Αθήνας και η κορασίδα με υπεδέχθη εύχαρις και προσηνής.

Ακούγοντας τα υποκοριστικά της θυμήθηκα μια που της έμοιαζε, που πριν λίγες μέρες είχε ξεσαλώσει όλους τους μεσήλικες άνδρες στην καφετέρια όπου συχνάζω. Πώς βρέθηκε σ’ αυτό τον τόπο  δεν μπορούσα να καταλάβω, η ηλικία της έχει τα δικά της στέκια, όμως αυτή εκεί με τις ώρες να πίνει τους φραπέδες της και να τηλεφωνεί, αποκάλυπτε ωραίες γάμπες, χαμογελούσε, κοιτούσε τους άνδρες κι έπαιρνε μοιραία ύφη, ξεφυσούσε καπνό κι άνοιγε τα σκέλια δήθεν να πάρει πιο άνετη στάση, όλοι κοιτούσαν και σκέφτονταν το μερίδιό τους που χάθηκε, ο φίλος μου που στην αρχή την χαρακτήρισε με θαυμασμό «-την αφιλότιμη», στην εξέλιξη, όταν το παράκανε με τα τσαλίμια της, «-είδες το αιδοιίδιον» είπε, και όταν εγώ τον κοίταξα ξαφνιασμένος για τη λέξη, πρόσθεσε με έπαρση για τη γλωσσοπλαστική του ικανότητα, «-να ειναι υπερυποκοριστικό, υποκοριστικάρα μάλλον».

Ακούγοντας λοιπόν τα λόγια της καπηλίδος σκέφτηκα ακόμη ότι και σε μια άλλη περίοδο της ελληνικής γλώσσας είχαμε επέλαση της σμίκρυνσης, κάποτε κυριολεκτώντας, κάποτε «προς θωπείαν ή χλεύην»: τυρός > τυρίον >τυρί, όφις >οφίδιον > φίδι,  ρύαξ >ρυάκιον >ρυάκι. Σήμερα δεν τα αισθανόμαστε έτσι, τα θεωρούμε κανονικά ουσιαστικά, αγνοούμε την προηγούμενη υποκοριστικοποίηση και όταν θέλουμε να εκφράσουμε τη σμίκρυνση των πραγμάτων, λόγω τρυφερότητας, αλλά και κάποτε υποτιμητικά,  φτιάχνουμε καινούργια επί των παλιών υποκοριστικών: φρύδι – φρυδάκι, φίδι – φιδάκι. Κάποτε σκέφτομαι ότι αυτός ο υποκορισμός έγινε και μέσα στα πλαίσια απλοποίησης της γλώσσας που συνέβηκε στους αλεξανδρινούς χρόνους. Έτσι το όφις (του όφεως) της τρίτης κλίσεως έγινε δευτερόκλιτο: οφίδιον, οφιδίου. Το ίδιο και διάφορα άλλα περιττοσύλλαβα: η οφρύς (της οφρύος), έγινε το οφρύδιον (του οφρυδίου), το όμμα (του όμματος) έγινε το ομμάτιον (του ομματίου) ο όρχις (του όρχεος,  οι όρχεις) έγιναν το ορχίδιον, του ορχιδίου, τα ορχίδια. Έτσι έγινε και η ένταξή τους στην ομάδα των ονομάτων της γραμματικής που έχουν πιο ομαλή κλίση.

Μήπως όμως πρέπει να δούμε και άλλες παραμέτρους; Είναι χαρακτηριστικό ότι όταν μιλάμε στα παιδιά χρησιμοποιούμε συνεχώς τον υποκορισμό: η τσαντούλα, η μαμάκα, το μολυβάκι σου. Έτσι  τα υποκοριζόμενα, στη συνομιλία με τα παιδιά, λειτουργούν ως απόσβεση του αιχμηρού, του τραγικού και του δύσκολου της ζωής. Με άλλα λόγια δημιουργούν έναν κόσμο γεμάτο παιγνίδια και ακίνδυνα πράγματα. Γιατί λοιπόν τα υποκοριστικά απλώνονυν και καταλαμβάνουν ένα μεγάλο μέρος όταν απευθυνόμαστε και σε θέματα πέραν της παιδικής ηλικίας, όταν αναφερόμαστε σε όλες τις ηλικίες και σε όλα τα κοινωνικά θέματα; Μήπως λοιπόν και η επέλαση της σμίκρυνσης στην Αλεξανδρινή περίοδο ήταν μια έκφραση νέων δυνατοτήτων της κοινωνίας (περισσότερη ηρεμία και ασφάλεια, περισσότερη ευημερία) που επιζητούσε μια άλλη μορφή επικοινωνίας, λιγότερο αιχμηρή και σκληρή; Κι αυτό γιατί ανακαθορίστηκαν οι σχέσεις των ανθρώπων μεταξύ τους και με τον περιβάλλοντα κόσμο; Ο Όμηρος δεν αγαπούσε τα υποκοριστικά, μιλούσε συνεχώς για τα ηρωικά και τα επηρμένα, οι Αλεξανδρινοί μπορούσαν να σου γράψουν στο πι και φι  ένα ποίημα ακόμη και για την οδοντογλυφίδα.

Λοιπόν, η νέα επέλαση των υποκοριστικών μήπως σημαίνει ότι άλλαξε η ελλαδική κοινωνία;  Αφήνοντας παλαιά πάθη και εθνικές περιπλοκές και τραγικές οριακές καταστάσεις, έφτασε σε νέο στάδιο ηρεμίας και καλοπέρασης, που ανασύρει συνεχώς στην επιφάνεια το φαινόμενο του υποκορισμού για μια νέα μορφή καθορισμού της πραγματικότητας και των κοινωνικών σχέσεων. Ή συμβαίνει κάτι εντελώς διαφορετικό, τα υποκοριστικά λειτουργούν ως αναπλήρωση του άξενου και αποστασιοποιημένου που χαρακτηρίζουν τις σημερινές ανθρώπινες σχέσεις· ότι  χρησιμοποιώντας τα υποδυόμαστε μια τρυφερότητα και ένα πλησίασμα μεταξύ μας, που δεν υπάρχει;  Οι Κύπριοι έχουν δεχτεί όλες τις  εκφραστικές κατευθύνσεις της πανελλήνιας δημοτικής, αρνούνται μόνο τον υποκορισμό που τελευταία τη χαρακτηρίζει τόσο έντονα. Μήπως αυτό εξηγείται από το ότι η ψυχή της Κύπρου είναι βαριά, γιατί οι κάτοικοί της αισθάνονται ότι ζουν και θα ζήσουν σε σκληρές και αιχμηρές εποχές και τα υποκοριστικά δεν τους πάνε;

Το πράγμα έχει και άλλες οδυνηρές συνέπειες, απρόσμενες. Φίλος από την Κύπρο μου είπε για την πτώση και την αστυσία του όταν, ως γόνος αγροτοποιμένων που θεωρούσαν την ερωτική πράξη εκ μέρους του άρρενος ως πράξη δυναμισμού και επέλασης (την ξεπάτωσα, την ξέσκισα), ανέβηκε στο διαμέρισμα ωραίας Αθηναίας για τα περαιτέρω, ύστερα από επίμονο φλερτ την προτεραία. Τον είχε καλέσει στο διαμέρισμά της και με έπαρση κτύπησε το κουδούνι της αναλογιζόμενος ότι σε λίγη ώρα ακόμη μια επιτυχία θα κοσμούσε το στέμμα του. Στο κρεβάτι ξεκίνησαν τα ωραία, η Αθηναία καλλίπυγος και τανύσφυρος και εκείνος λάβρος και ορμητικός ροπαλοφόρος, οπόταν εκείνη  τον ρωτά. Θες γαμησάκι αμέσως ή να ξεκινήσουμε με μια πιπούλα;

Του ’πεσε αμέσως. Γιατί όλα ξαφνικά γίναν παιδικό δωμάτιο με παιγνιδάκια και μπιμπελό, έτσι αυτός κατέστη ανίκανος εις το ποιείν τα της Αφροδίτης.

Με φάγαν αυτά τα υποκοριστικoύλια, μου έξήγησε.